Mashinalaridan foydalanish, texnik

14.3-§. Pul mablag‘larining foydalanish sarflari 
 
Foydalanish hisoblarida asosan bevosita va keltirilgan pul harajatlari 
qo‘llaniladi. Bevosita sarflar bevosita bajariladigan ishlarga ketadigan sarflarni 
hisobga oladi. Bevosita sarflarga: S
a
- amortizatsiya ajratmalariga pul mablag‘lari 
sarfi; S
ta’mir
- ta’mirlashga sarflar; S
t.s
- texnik servis sarflari; S
e.m
- ekspluatatsion 
materiallar narxi; S
maosh
- mexanizatorlar maoshi; S
yor
- yordamchi ishlar narxi 
kiradi. 
Ko‘rsatilgan sarflarni jamlasak, bevosita sarflarni aniqlash uchun quyidagi 
ifodani olamiz:
S
be
 = S
a
 + S
ta’mir
 + S
t.s
 + S
e.m
 + S
maosh
 + S
yor 
Bevosita sarflar mahsulot birligiga va bir mashina bajargan ish hajmi 
birligiga nisbatan hisoblanadi. Normativ sarflar, haqiqiy va solishtirma 
ekspluatatsion sarflar (so‘m/ga) farqlanadi. 
Solishtirma foydalanish sarflar quyidagicha aniqlanadi, so‘m/ga: 

---

104 
yil
yil
ga
W
С
С

;
yil
j
y
qxm
tr
ga
W
Z
Z
Z
С
.
.
.



; 
bunda: Z
tr
- traktorga oid sarflar; Z
qxm 
- QHM ga oid sarflar; Z
y.j. 
- yordamchi 
jihozlarga oid sarflar; W
yil 
- yillik bajarilgan ish hajmi, ga/yil. 
Keltirilgan foydalanish sarflarini hisoblashda K
k
kapital mablag‘lardan 
olinadigan E
n
normativ foyda ham hisobga olinadi. E
n
ning normativ qiymati 0,15 
olinadi. Bu holda keltirilgan sarflar, so‘m/ga:
S
k
 = S
be
+ E
n

 K
k.
 
Bevosita sarflarga ta’sir etuvchi muhim omillarga agregatning W
a 
ish unumi 
(bajargan ish hajmi) kiradi.
Unga quyidagilar katta ta’sir ko‘rsatadi: agregatning parametrlari va ulardan 
foydalanish ko‘rsatkichlari (quvvat, tezlik, qamrash kengligi); ishlarni 
tashkillashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan omillar, 

smena vaqtidan foydalanish 
koeffitsienti, a
sm
smenalar koeffitsienti, MTA ning ish kunlari (D
ish
) soni, L paykal 
uzunligi, K
a
agregatlarning solishtirma qarshiliklari. Agregatning K
a
solishtirma 
qarshiligi oshishi bilan bir gektarga solishtirma ekspluatatsion sarflar ham oshadi, 
bunday bog‘liqlik to‘g‘ri chiziqqa (mutanosib oshib borishiga) yaqin bo‘ladi. 

, a
sm
 
va D
yil
ko‘rsatkichlarni oshirish ekspluatatsion sarflarning kamayishiga olib keladi.