Mashinalaridan foydalanish, texnik

Tayanch iboralar: agregatlarni tuzish shartlari, tartibi, talablari, tuzish 
va baholash usullari, traktorning tortish kuchidan foydalanish hamda 
agregatning foydalanish koeffitsientlari.

---

47 
To‘g‘ri tuzilgan agregat quyidagi: 
- texnologik ishlarning agrotexnika talablariga muvofiq yuqori sifatda 
bajarilishini; 
- aniq ish sharoitlariga, ya’ni ishlov beriladigan maydonning kattaligiga, 
ishlov beriladigan materiallarning holatiga mos kelishini;
- dvigatel quvvatidan to‘liq foydalanishni, qabul qilingan uzatmada 
traktorning tortish kuchidan yo‘l qo‘yilgan chegaralarda foydalanishni; 
- ishlov beriladigan maydon va yig‘ishtirib olingan mahsulot birligiga eng 
kam mehnat, energiya va yoqilg‘i sarflanishini; 
- chaqqonlik (manevr) xususiyatlarini va xizmat ko‘rsatish qulayligini; 
- agregatda ishlaydigan mexanizator va yordamchi ishchilarga oid mehnat 
muhofazasi va tehnika havfsizligi talablariga javob berishini ta’minlash 
kerak. 
6.2-§. Agregatlar tuzish usullari 
Agregatlar tuzishning ikki turi – sinash va hisoblash turlari mavjud. Birinchi 
turi bo‘yicha agregatlar traktor va mashinalarni ishlab chiqargan zavodlar
ko‘rsamalariga muvofiq amalda tuziladi, so‘ngra dalada ishlatib ko‘riladi va undan 
foydalanish ko‘rsatgichlari aniqlanadi.
Agregatni tuzishning asosiy turi hisoblashdir. Bu turga quyidagi hisoblash 
usullari kiradi: 
- analitik usul - bunda hisoblar formulalar orqali bajariladi. 
- grafik yoki grafik-analitik usul - bunda traktor va mashinaning grafik 
kurinishidagi ko‘rsatgichlaridan foydalaniladiyu 
- elektron hisoblash mashinalari bilan hisoblash usuli - maxsus dasturlar 
asosida agregatning ko‘rsatgichlari aniqlanadi.
Hisoblash quyidagi tartibda bajariladi: 
1. Traktor va QXM, shuningdek agregatning tezlik ish rejimi va texnologik 
jarayonni bajarishga agrotexnik talablarga muvofiq tanlanadi. 

---

48 
2. Traktor va QXM ning texnik tafsiloti, shuningdek ma’lumotnoma 
materiallar bo‘yicha tanlangan tezlik rejimiga muvofiq ko‘rsatgichlari belgilanadi: 
n
il
P
- traktorning ilmoqdagi nominal tortish kuchi, kN; 
K
m
 - mashina - qurollarning solishtirma qarshiligi, kN/m; 
K
pl
– er xaydashda plugning solishtirma qarshiligi, kN/m2; 
G
tr
va Gqxm - traktor va QXM ning og‘irlik kuchi, N; 
V
m
- bir mashinaning qamrash kengligi, m; 
V
k
- plug korpusining qamrash kengligi, m; 
a - shudgorlash chuqurligi, m; 
G
tir
- shataklagichning og‘irlik kuchi, N; 
f va f
tir
- traktor va shataklagichning tortishga qarshiligi koeffitsienti; 

va i - joyning qiyalik burchagi va qiyaligi; 

- etakchi g‘ildirakning tuproq bilan ilashish koeffitsienti; 
R
tir
 = G
tir
 

 f
tir
– shataklagichning g‘ildirashga qarshiligi, N. 
3. Etakchi g‘ildiraklarning tuproq bilan ilashish kuchining etarli yoki etarli 
emasligi tekshiriladi: 
F
il
 = G
il
 

 ≥ R
ur
yoki F
il
 = G
il
 

 ≤ R
ur
aniqlanadi. 
Agar F
il
 ≥ R
ur
bo‘lsa, R
il
 = R
ur
 – R
f
 – R

;
F
il
 ≥ R
ur
da R
il
 = F
il
 – R
f
 – R

. 
G‘ildirakli traktor uchun G
il
ilashish vazni taxminan 2/(Z 

 G
tr
) ga teng. 
4. Oddiy tirkama agregatning mumkin bo‘lgan eng katta qamrash kengligi 
(m) aniqlanadi: 
м
qov
il
аgr
К
R
Р
В
/
)
(


. 
5. Agregatdagi mashina-qurollar soni aniqlanadi: 
м
аgr
м
В
В
n
/

,

---

49 
bunda B
m
– bir mashina-qurolning qamrash kengligi. Butun son olinadi. 
6. Agregatning ishchi tortish qarshiligi aniqlanadi, kN: 
qov
f
м
м
м
a
R
R
R
n
В
K
R






. 
7. Xaydov agregati uchun avval bir korpusning qarshiligi aniqlanadi 
R
kor
 = K
pl
 a b. 
so‘ngra korpuslar (butun) soni belgilanadi.
b - korpusning qamrash kengligi, m. 
kor
qov
il
korp
R
R
Р
P
/
)
(


. 
8. Osma agregatlarda traktor bir mashina yoki aniq sonli mashina bilan 
ishlaydi. Bu holda agregat tarkibini hisoblash talab etilmaydi.
9. Kompleks agregat uchun agregatdagi asosiy mashinalar soni umumiy 
solishtirma qarshilik bo‘yicha aniqlanadi, qo‘shimcha mashinalar soni esa, 
bularning va asosiy mashinalarning qamrash kengliklari o‘rtasidagi nisbat bo‘yicha 
belgilanadi. Natija katta songa yiriklashtiriladi. 
10. Quvvat olish validan yuritiladigan agregat uchun hisob quyidagi tartibda 
bajariladi: 
Mashinaning umumiy qarshiligi (kN) aniqlanadi: 
sh
qo'
R
R
R
R
f
a




,
bunda R
f
va R

- mashinaning g‘ildirashga va qiyalikka ko‘tarilishga qarshiligi, N; 
R
qo‘sh
– ishchi organlarni QOV dan yuritish uchun quvvat uzatganda paydo 
bo‘ladigan qo‘shimcha qarshilik, N. 
qov
i
tr
yur
sh
qo
N
R





3600
'
, 

---

50 
bunda υ
i
- agregatning ishchi tezligi, km/soat; 
N
yur
- ishchi organlarni QOV dan yuritish uchun zarur bo‘lgan quvvat, kVt; 

tr
va 

qov
– transmissiyaning va QOV dan ishchi organlarga harakat uzatish 
yuritmasining foydali ish koeffitsienti.