Materialshunoslik indd

Emal bo‘yoqlar asosan turli pigmentlarni loklarga qo‘shish orqali 
hosil qilinadi Emallar, emal bo‘yoqlar, nitroemallar (nitrosellulozali 
bo‘yoqlar), smolali, moyli va boshqa turdagi bo‘yoqlarga bo‘linadi.
Bularning ichida nitroemal juda tez quriydi. Shuning uchun nitro­
emallar va introloklarning 507, 508, 907, 230­markalaridan yuk av-
tomobillarining, kabinalari, kapotlarini bo‘yash uchun ishlatiladi, 
660­markali qora rangdagisidan esa ramalar va transmissiyalarni 
bo‘yashda foydalaniladi.
Nitroemal yengil mashinalarni bo‘yash uchun ishlatiladi. Lekin 
tarkibi asosan sintetik smolalardan iborat bo‘lgan loklardan hosil qili-
nadigan tegishli detal yoki buyumning qoplovchi pardasi kimyoviy 
va termik chidamliligi jihatidan ancha yuqori bo‘ladi.
Gruntovkalar loklarga 50...70 % turli pigmentlar (xrom kislo-
taning tuzi, qo‘rg‘oshinli surik va b.) qo‘shib tayyorlanadi. Ular turli 
metallarni korroziyadan, yog‘ochlarni chirishdan muhofaza qilish 
uchun mo‘ljallangan.

---

146
Gruntovkalarning, asosan yelimli, moyli va nitrosellulozali turlari 
bo‘ladi. Buyum (detal)ni shpatlyovkalashdan oldin gruntovkalanadi.
Shpatlyovkalar. Juda maydalangan mineral kukunlar (bo‘r, gips, 
ohak) ni turli moy, yelim, lok va boshqa bog‘lovchi moddalar bilan 
aralashtirib, ko‘rinishidagi quyuq modda–shpatlyovkalar hosil qili-
nadi.
Shpatlyovka detal (buyum) sirtidagi turli yoriqlarni, teshik–ko-
vaklarni, tirqishlarni to‘ldirib, sirtning tekis bo‘lishini ta’minlash 
maqsadida ishlatiladi. Shunga ko‘ra, shpatlyovka quyuq va suyuq ho-
latda tayyorlanadi. Shpatlyovka bir yoki bir necha bor maxsus kurak-
cha–shpatel bilan surtiladi. Shpatlyovkani bevosita ishlatish oldidan 
tayyorlash maqsadga muvofiqdir.
Shpatlyovkalar tarkibidagi qo‘shiluvchi moddalarning miqdoriga 
(dozasiga) qarab har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, yelimli shpat­
lyovkaning tarkibida 3 % duradgorlik yelimi, 65 % bo‘r va pigment, 30 
% suv bo‘ladi. U tez qotadi. Uning yumshoq va yopishqoq bo‘lishini 
ta’minlash uchun tarkibiga 2 % alifmoy qo‘shiladi.
Moyli shpatlyovkaning tarkibida 70 % bo‘r va pigment, 30 % lok 
bo‘lib, yelimli shpatlyovkaga qaraganda mustahkam bo‘ladi, lekin 
sekin quriydi.
Agar yuzalarni juda uzoq muddatga muhofaza qilish talab qilinsa, 
u holda, yuzalarni ko‘p qatlamli qoplamalar bilan, ya’ni gruntovka, 
shpatlyovka, emal, lok qatlamlari bilan qoplash maqsadga muvofiq-
dir.
Lekin yuzalardagi shpatlyovka qatlamining umumiy qalinligi 2 
mm dan oshmasligi kerak.