Matluba isokova dramaturg mahorat о‘quv qо‘llanmasi

sanay ketadi.) Bir, ikki, uch... yetti, sakkiz, tо‘qqiz... Iye, shoshma, suv nega 
buncha sarg‘ish? Ana, mavjlari ham, tо‘lqinlar ham sap-sariq!.. Ha-a, bо‘ldi, bо‘ldi 
– loyqalangan. Loyqalanib-loyqalanib tо‘ladi-da suv! Lekin... xuddiki qum deysan, 
qumning о‘zginasi-ya!.. Kо‘zingni yiribroq qarasang-chi, kallavaram, qum 
bо‘lmay nima u axir?! Orol suvga tо‘lganmish! Suvlari mavjlanib yotganmish! Sen 
yasagan qayiqlar suzib yurganmish!.. Har erta shu ahvol-a! Tushingni ana – 
qumga, qumliklarga ayt! He, esini yegan telba chol! Oroling seni tashlab ketganiga 
necha zamonlar bо‘ldi-ku! Qochib qolgan u – yuzlab chaqirim nariga. Endi 
qaytmaydi, ey nodon! Sen esa bir ovulda bir о‘zing sо‘ppayib о‘tiribsan. Qо‘ni-
qо‘shni ovuldoshlaring allaqachon kо‘ch-kо‘ronini kо‘targan, hovli-joylari 
boyо‘g‘liga makon bо‘lib yotibdi, ana! Ammo – har birining tomida bittadan 
qayiq. Sen yasagan qayiqlar, shogirdlaring yasagan qayiq. Hamon bir nimadan 
umidvordek, oftobda qaqrab-qovjirab, bekor yotibdi bari. Suvga tashna, suvga 
ilhaq. Suzadigan suv bо‘lmasa, mavju tо‘lqinlar bо‘lmasa, yasagan qayig‘ing 
kimga kerak?! Lekin boshqa nima ish kelardi qо‘lingdan? Otameros, bobomeros 
kasbing shu-da, qayiqsozlik. Bir zamonlar yetti pushting yasab о‘tgan qayiqlar 
Orolni obod qilgan. Navbat senga kelganda esa, ming darig‘ki!.. Baxtingga, uzoq-
yaqin ovullardan uch-tо‘rtta bekorchi yosh-yalang topilaqoldi. Ular ham senga 
о‘xshagan devonasifat chiqib, qavatingga kirdi. Mana, endi tuppa-tuzuk qayiqsoz! 
Ayniqsa, Amet degani. Iloyim, kо‘z tegmagay shu bolaga... (Qariya qayiqning ikki 
yonidan ushlab eran-qaran joyidan qо‘zg‘aladi. Yotoq-qayiq uzra ajab bir 
qiyofada qad rostlab, osmonga boqadi.) Quyosh! Bugun ham chiqibdi. Har kuni 
chiqadi. Charchamaydi, erinmaydi. Qarimasmikan shu? Qariydi, qariydi. Qishga 
borib bu ham qariydi. Senga о‘xshab qoladi – harsillab, qarashlari xira tortib... 
Ammo kо‘klam kelganda tag‘in charaqlab ketadi-da. Yasharib... Sen-chi, sen ham 
qaytib yashararmikansan? Tavba de, tavba de! О‘zingni quyoshga teng kо‘rding-a, 
manglayi qora! Yoshlik chog‘laring, Orol bо‘ylarida Oykumushning belidan 
quchganlaring yodingdan chiqibdi-da, noshukur?! Ha, esingni tanib, kо‘rgan-

---

62 
bilganing – Orol bо‘ldi. Kо‘m-kо‘k mavjlararo otang qayiqda eshkak eshib 
borayotir, sen uning qо‘ynida... Shundan oting “Orolbola” bо‘lib ketdi. Keyin – 
Orolboy, endilikda – Orol bobo. О‘zingning oting-chi, xо‘sh, о‘zingning chin oting 
nima edi? E, kimning esida bor deysiz! “Orol” bо‘lsa kerak-da... Ishqilib, 
yoshingni yashading, oshingni oshading endi, birodar... Uff! Nechaga kirdim о‘zi? 
Xuddi ming yildan buyon bormanu yana ming yil о‘lmaydigandekman-a! Yо‘-о‘q, 
Orolboy, hozirlikni kо‘ravering, bugun bо‘lmasa, ertaga... Yoshligingiz ham, 
umringiz ham Orol bilan ketgan, qaytmaydi endi u! Uff!.. (Qariya engashib, qayiq 
ichida qarmoqqa ilashib yotgan kattakon baliqni dumidan kо‘taradi, u yon-bu yon 
aylantirib qaraydi.) Yirikkina! Xudoyim bu kecha ham siylabdi. Qulluq, qulluq! 
Qariya bir qо‘lida qalpog‘i, bir qо‘lida baliqni osiltirib tom qirg‘og‘iga keladi 
va avaylabgina qayiq-narvondan hovliga tushadi. Yonboshdagi о‘choq taraf yurib, 
baliqni qozonga soladi-da, ustunga ilig‘liq sochig‘ini yelkasiga tashlab uy orqasiga 
о‘tib ketadi. 
Darvoqe, asarning qо‘shimcha sarlavhasi “Devonaning orzusi” ataladi. Axir 
kishilik jamiyati, hayot ana shunday devonalarning sirtdan qaraganda xomxayol, 
afsona bо‘lib tuyuladigan orzulari, intilishlari tufayli ilgarilamaydimi, taraqqiy 
etmaydi?! 
Yana asarga qaytamiz: 
Namozshom payti. J u m a b o y va G ye n j a m u r o d qayiqsozlik bilan 
band. Odatdagi yumushlar: о‘lchash, taxta qirqish, yelimlash, bо‘yoq-sо‘yoq... 
Bir о‘ram eski sim kо‘tarib hovliga T i l o v b ye r g a n kiradi. 
T i l o v b ye r g a n (qо‘lidagini yerga tashlab). Juma-a, ovulingda shisha 
degan matoh qolmabdi-yov! Amet bilib aytgan ekan: kecha ertalab bu yoqqa 
kelayotib, Jang‘il momoning tomiga chiqib qarasam, rostdan ham Orol taraf suvga 
tо‘lganday, oftobda charaqlab kо‘zni oladi!
J u m a b o y (ishdan bosh kо‘tarib). Men ham kо‘rdim. Xuddi suvning о‘zi! 
Shu ish Ametning xayoliga qayoqdan kepqoldi ekan-a?.. 

---

63 
T i l o v b ye r g a n. Bilasan-ku, kitobni kо‘p о‘qigan u. О‘ziyam kallali. 
О‘tagan maxsumning bolasi-da, mullazoda! 
G ye n j a m u r o d. Mullangning bolasi bugun allaqaylarda salat kesib 
yuribdi. Kallali emish!..
J u m a b o y. Kim nima desa desin, baribir zо‘r ish bо‘ldi shu. Malades 
Amet! 
G ye n j a m u r o d. Bobong kо‘rmaganidan keyin bu hammasi bir pul, 
oshnam! О‘sha kishi uchun qilindi-ku, tо‘g‘rimi? 
T i l o v b ye r g a n. Shunday, shunday. Bо‘lmasa kimga kerak edi bu 
tashvish, bu tomosha! (Daf’atan kuyinib, iztirob bilan.) Haqiqatan ham, haqiqat 
yо‘q ekan-a, jо‘ralar! Anovi xorazmlik ham va’dani katta qilib, hammamizni 
laqillatib ketdi. Shaxsiy kо‘llari bor emish!.. Nomard ekan, qip-qizil nomard! Biz 
esak, ahmoq bо‘lib qayiq yasab о‘tiribmiz unga! He, enangdi sendaqa!.. 
G ye n j a m u r o d (battar olov qalab). Sen esa, bobo kelib qolsa kо‘rmasin 
deb, qayiqlarini manovi qо‘shnining somonxonasiga yashirib yuribsan!.. 
J u m a b o y (yerda yotgan sim о‘ramini bir tepib). Nomard ham gapmi!.. Ikki 
kunga qoldirmay olib kelaman degan odam, qorasiniyam kо‘rsatmadi-ya! Huv,
bobomiz ketganining ertasi kuni edi-da, a?
T i l o v b ye r g a n. Bir haftalar bо‘pqoldi-yov... 
G ye n j a m u r o d. Roppa-rosa sakkiz kun!.. 
Xuddi shu choq chetan eshik g‘iyqillab, Orol bobomizning о‘zi paydo 
bо‘ladi!
Bir lahza hayratda qotgan shogirdlar guvva borib, talasha-tortisha uning 
bо‘yniga osiladi: “Keldingizmi, bobojon, keldingizmi?”, “Ustoz, ustoz!”, 
“Sog‘inib ketdik sizni, bobo!..” 
O r o l b o b o (ularni baravar bag‘riga bosib, kо‘zlari jiqqa yosh). 
Chirog‘larim!.. Sherlarim, burgutlarim... 
Shogirdlari cholni kо‘tarib kelib, e’zoz bilan xos о‘rindig‘iga о‘tqazadilar. 
О‘zlari yon-verida chо‘nqayib, allanechuk achinish aralash unga kо‘z tikadilar. 

---

64 
T i l o v b ye r g a n (yig‘lamsirab). Nima bо‘ldi sizga, bobojon, buncha qolib 
ketdingiz?
O r o l b o b o (qо‘l siltab.) E, sо‘ramanglar, bolalarim... Qochdim, qochib 
keldim! Kо‘rdilaring, “mazangiz yо‘q, mazangiz yо‘q” deya nima balodir qilib 
uyiga olib ketdi-yu, qamab qо‘yganday ahvolga soldi-ya meni! Anovi dо‘xtir 
dugonasi kunda ikki mahal ukol qilib ketadi, uxlaganim uxlagan, kо‘zlarimni 
ocholmayman! Deputatligiga kerakmish-da kasofatning... Xayriyat, bugun 
peshinlarmidi, tо‘p-tо‘sindan bir odam yо‘qlab kelib, “Shogirdlaringiz ne xayolda 
sizga qarab о‘tiribdi”, desa bо‘ladimi! Xizrmi deysan, allaqayoqlardan daraklab 
boribdi-yey! Sizlarni eshitdimu qо‘ygan poyloqchilarini ham dog‘da qoldirib, 
kо‘zni ishqay-ishqay yо‘lga tushdim... 
T i l o v b ye r g a n (о‘rnidan irg‘ishlagudek). Xorazmlik, xorazmlik! 
Nomard emas ekan-a!..
O r o l b o b o. Unisini bilmadim, bolam. Ammo juda-a siposifat о‘zi! 
Mudrab-garangsib yotuvdim, na otini sо‘rabman, na kimligini. Qarang-a, umrimda 
kо‘rmagan notanish bir kishi!.. Ha, aytganday, xо‘shlashayotib, “Shogirdlaringizga 
salom ayting, ishlarim kо‘payib qoldi, biror haftalarda xabarlasharman”, deydi. 
Sizlarni qayoqdan biladi, hayronman. Tanish ekansizlar-da?
J u m a b o y (sheriklariga kо‘z qisib, vazminlik bilan). Sizning shogirdingiz 
bо‘lganimizdan keyin bizni ham birov-yarim tanib qolgandir, qaydam. Dunyoda 
insofli odamlar ham bor deysiz-ku о‘zingiz, bobo! О‘shanday insonlardan bо‘lsa 
kerak-da u. Insofli odam boshqa bir insofliga qayishib yuborsa nima qipti?!
O r o l b o b o. Kim bо‘lsayam baraka topsin ishqilib, baraka topsin!.. Hay, 
о‘zlaringdan gapiringlar, qani? Ametboyimiz kо‘rinmaydi?.. (Shogirdlari yerga