Mavzu: Arab tilida to'ldiruvchi ergash gapning qiyosiy tahlili

Bulbul sayroqi (qushdir). . مﻐرﺪ الﺑلﺑﻞ Darhaqiqat, to‘g‘ri so‘zlik maqtovga sazovordir. . حمﻳﺪ اصﺪﻖ ﺇﻦ Ilm bilan rivojlanish amalga oshadi. .التطور ﻴتحقﻖ ﺒﺎلﻌلﻢ

Fe’llarda ham uch holat kuzatiladi..
الرﻓع - ﻴجلﺲ , الجزﻡ - لﻢ ﻴجلﺲ
الﻨصب - لﻦ ﻴجلﺲ,

2. 
   Boshqa bir turdagi so‘zlarda oxirgi unli hech bir holatda o‘zgarishga uchramaydi. Bunday so‘zlarni arablar tilshunoslari مﺒﻨﻰ (o‘zgarmas so‘zlar) deb nomlaydilar. Masalan:. هﯝﻻﺀ , ﺃﻨت , حﻴﺚ
   

Arab tilshunoslari gaplarning sintaktik tahlilini so‘zlarning morfologik xususiyatiga tayangan holda, ya’ni ularning e’robi asosida amalga oshiradilar. Bunda tahlil ikki usulda olib boriladi:
Birinchi tahlil usuli المفرﺩات ﺇﻋراب deb atalib, unda jumlaning har bir bo‘lagi

qanday so‘z turkumi bilan ifodalangani, u ب
_َر مﻌ
yoki مﺒﻨﻰ ekani hamda u qanday

gap bo‘lagi bo‘lib kelib, الجزﻡ ,الجر ,الﻨصب ,الرﻓع holatida turgani, bu so‘z nihoyasidagi damma, fatha, kasra yoki sukunda namoyon bo‘layotgani ko‘rsatiladi.
Ikkinchi tahlil usuli esa الجمﻞ ﺇﻋراب bo‘lib, unda ergash gaplar gapdagi vazifasiga
ko‘ra qanday gap bo‘lagi o‘rnida kelayotgani kabi masalar tahlil qilinadi.⁷
E’rob aslida mufrad – yagona so‘zlarga xosdir. Chunki jumla, so‘z birikmasi asl holida e’robga tushmaydi. Ularning e’robdagi o‘rnini aniqlash uchun ushbu jumla yoki so‘z birikmasini mazmunan ularning o‘rnini bosishi mumkin bo‘lgan bir yagona so‘z bilan almashtiriladi.
Shundan kelib chiqib, agar biror bir jumla o‘rniga bir so‘zni ishlata olsak va bu so‘z gapdagi vazifasiga qarab o‘zgarmas unli bilan tugasa, ya’ni الجر ,الﻨصب ,الرﻓع yoki الجزﻡ holatlatida o‘zgarmas bo‘lsa, bunday jumla اﻹﻋﺭاب مﻥ محﻞ لهﺎ التﻰ الجملة bo‘ladi. Bu jumla so‘zma-so‘z “e’rob pillapoyasida o‘zining muhim, o‘zgarmas o‘rniga ega bo‘lgan jumla” deb tarjima qilinsada, lekin bunday





⁷ Qahhorov A., Nosirova M. Gap sintaksisi. -T.: Toshkent islom universiteti, 2013. – B.7.

jumlalarning gapdagi vazifasi e’tiborga olingan holda “ gap bo‘lagi bo‘la oladigan jumla” deb nomlash qabul qilingan.⁸ Masalan:

ﻞ للخﻴر - ﺧﺎلﺪ ﻳﻌمﻞ الخﻴر turishi holatida rof Jumlaning 1)