Mavzu: Davlat boshqaruvi tushunchasi. Reja: Davlat boshqaruvi va ularning turlari

davlat hokimiyati organlarining faoliyat doirasiga qarab davlat xizmatchilari: respublika miqyosida harakat qiluvchi xizmatchilar; mahalliy miqyosda harakat qiluvchi xizmatchilar;

davlat xizmatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda davlat xizmatchilarini: fuqarolik davlat xizmatchilari; militarlangan davlat xizmatchilari (masalan, harbiy xizmatchilar, ichki ishlar organlari xizmatchilari);

hokimiyatning bo`linish prinsipidan kelib chiqqan holda davlat xizmatchilari; qonunchilik hokimiyati organlarining xizmatchilari; ijro hokimiyati organlarining xizmatchilari; sud hokimiyati organlarining xizmatchilari;

mansab vakolatlarining hajmiga ko`ra davlat xizmatchilari: mansabdor shaxslar; mansabdor shaxslar tarkibiga kirmaydigan boshqa xizmatchilar;

xizmat muddatining davomiyligiga ko`ra davlat xizmatchilarini: ma'lum bir muddatga tayinlanadigan (saylanadigan) xizmatchilar; belgilanmagan muddatda tayinlangan xizmatchilar; sinov muddati bilan tayinlangan xizmatchilar va boshqalarga bo`linadi⁵⁵.

Alimov X.R. o`zining «Administrativnoye pravo Respubliki Uzbekistan» kitobida davlat xizmatchilarining quyidagi to`rta guruhini ko`rsatib o`tadi:
1) rahbarlar.
Rahbarlar mazkur davlat organining, korxona, muassasa va tashkilotning funksiyalarini amalga oshirib, unga bo`ysindirilgan davlat xizmatchilari apparatining ish faoliyatini yo`naltiradi; ishga qabul qilish va ishdan bo`shatish, intizomiy javobgarlikka tortish, moliyaga hamda tovar-moddiy boyliklarga egalik qilish, rag`batlantirish, mazkur organ nomidan imzo chekish va boshqa yuridik ahamiyatli harakatlarni sodir etish huquqiga ega bo`ladi.
Demak, rahbarlar davlat-hokimiyat vakolatlarini amalga oshirib, rahbarlik qilayotgan organ faoliyati uchun shaxsiy javobgar hisoblanadi.
Rahbarlar o`zlariga bo`ysingan organlar, korxona, muassasa va tashkilotlarning operativ (ya'ni kundalik) va xo`jalik faoliyatiga aralashish, ularning ishini yo`naltirish, nazorat qilish, majburiy ko`rsatmalarni berish huquqiga egadir. Rahbarlar tarkibiga vazirlarni, davlat qo`mitalarining raislarini, boshliqlarni, boshqaruvchilarni, direktorlarni, rektorlar va boshqalarni kiritish mumkin.
Mazkur toifadagi davlat xizmatchilari yuridik adabiyotlarda ko`pincha mansabdor shaxslar sifatida ifoda etiladi. Lekin davlat xizmatchilarining aksariyati davlat tashkilotida ma'lum bir davlat mansabini egallagani sababli, ularni mansabdor shaxslar jumlasiga kiritish mumkin. Shu sababli har qanday davlat xizmatchisini (mansabdor shaxsni) rahbarlar tarkibiga kiritish mumkin emas.
O`zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 15-modda ikkinchi qismiga binoan mulk shaklidan qat'i nazar korxona, muassasa, tashkilotda muayyan mansabni egallab turgan shaxs, basharti unga rahbarlik, tashkiliy, farmoyish berish, tekshiruv-nazorat vazifalari yoki moddiy boyliklar harakati bilan bog`liq bo`lgan vazifalar yuklatilgan bo`lsa, mansabdor shaxs deb hisoblanadi.⁵⁶
Ko`rinib turibdiki, mansabdor shaxs bo`lib rahbarlar ham, nazorat funksiyasini amalga oshirish huquqiga ega bo`lgan boshqa xizmatchilar ham (masalan, ichki ishlar organlarining xodimlari, sanitariya nazorati organlarining xodimlari va h.k.lar) hisoblanadi;