Mavzu Dinamik makroiqtisodiy tahlil faniga kirish Reja

Foydalanish uchun internet resurslari: 
1.https://uz.wikinlu.ru/wiki/multilevel_model 
2.https://fayllar.org/makroiqtisodiyot.html?page=9 
 

---

Mavzu 7. Pul va inflyatsiya 
Reja 
1. Pulning miqdoriy nazariyasi. Fisher samarasi. Senoraj. Fridman modeli.
2. Inflyatsion xarajatlar. Klassik dixotomiya. Inflyasiya darajasi.
3. Pulning funksiyalari, ularning ko’rinishlari Pul agregatlari. Likvidlilik. Pulning 
miqdoriy tenglamasi 
1.Pulning miqdoriy nazariyasi. Fisher samarasi. Senoraj. Fridman modeli.
Pulning kelib chiqishiga oid ilmiy adabiyotlardagi tadqiqotlarda to’rtta asosiy 
yondashuv ko’rsatilgan, bular: tovar, metall, nominalistik va miqdoriy nazariyalardir. 
Evolyusion yondashuv qarashlarga muvofiq, pulning tovar nazariyasi tovar ishlab 
chiqarish qonuniyatlari orqali tushuntirganligi sababli mantiqiy va ilmiy jihatdan 
asoslangan xisoblanadi. XX asr boshlarida L.Mizesning izlanishlari natijasida 
funksional nazariyaning psixologik varianti vujudga keldi, unga muvofiq pulning 
qiymati bahoda aks etgan bo’lib, qiymat pulga bo’lgan talab va muomaladagi pul 
massasi orasidagi munosabatga bog’liq bo’lishini asoslashga harakat qilishgan. Shunday 
qilib, pulning funksional nazariyasini psixologik varianti asoschilari tomonidan pulning 
miqdoriy nazariyasiga o’tishning uslubiy jihatlariga asos solishgan. Pulning miqdoriy 
nazariyasi XIX-XX asrlarda shakllangan va iqtisodiy nazariyada hozirgi vaqtda ham 
yetakchilik qilib kelmoqda. Pulning miqdoriy nazariyasi tovarlarning bahosi bilan 
muomaladagi pul miqdori orasida mavjud degan gipotezaga asoslanadi. Undan tashqari, 
pulning xarid qobiliyati bozordagi talab va taklif orqali aniqlanadi degan g’oyani ilgari 
surishgan. Ushbu g’oyalardan pulning miqdoriy nazariyasi tarafdorlari tomonidan 
asoslangan quyidagi yo’nalishlar o’z aksini topgan. Birinchidan, tovarlar bahosi bilan 
muomaladagi pul miqdori o’rtasida to’g’ri proporsional bog’liqlik mavjud, ikkinchidan, 
pulning harid qobiliyati uning miqdoriga teskari proporsionaldir. Shu sababli pulning 
miqdoriy nazariyasi tarafdorlari pulning asosiy funksiyasi muomala funksiyasi degan 
xulosani ilgari surishgan. Baholar darajasining qimmatbaho metallar miqdoriga 
bog’liqligi to’g’risidagi fikrni Jan Boden ilgari surgan. Pulning miqdoriy nazariyasini 
XVIII asrda D. Yum, Dj. Mill, va Sh. Montreskye rivojlantirishgan. D. Yum tovarlar 
bahosi doimo muomaladagi pul miqdoriga bog’liqligini aytgan. Klassik iqtisodiy 
nazariya namoyondalari orasida pulning miqdoriy nazariyasi xususida D.Rikardo 
chuqur tahlil olib borgan. Uning fikriga ko’ra, pulning qadri uni ishlab chiqarishga 
ketgan mehnat sarflari bilan o’lchanadi, ammo vaqt o’tishi bilan pulning miqdori o’sishi 
oqibatida uning qiymati pasayishi mumkin 
Zamonaviy iqtisodiy nazariyada pulning miqdoriy nazariyasi xususida ikkita bir-
biriga muvofiq keluvchi varianti mavjud bo’lib birinchi varianti tranzaksion yo’nalish, 
ikkinchisi kembridj yo’nalishi. Tranzaksion yo’nalish XX asr boshlarida Irving Fisher 
tomonidan taklif etilgan va XX asrning ikkinchi yarimida Milton Fridmen tomonidan 
rivojlantirilgan. Ushbu usul asosida almashuv tenglamasi yoki Fisher formulasi yotib, u 
quyidagicha ifodalangan MV=PQ. Pulning tovar tabiatini inkor etish I.Fisher 
nazariyasining uslubiy asosini tashkil etgan. U muomaladagi naqd pullar, pulning 

---

aylanish tezligi, baholarning o’rtacha tortilgan darajasi, tovarlar miqdori, bank 
depozitlari va depozit-chek aylanish tezligi orqari aniqlanadigan pulning harid quvvatini 
tan olgan. I.Fisher qisqa muddatli davrlar uchun ishlab chiqarish hajmi (Q) va pul 
aylanishi tezligi (V) barqarorligi tufayli, pul massasi (M) va baholar (P) o’rtasida to’g’ri 
proporsional bog’liqlik mavjud deb xisoblagan. 
M. 
Fridmen 
miqdoriylik 
nazariyasini 
pullarga 
bo‘lgan 
talab
nazariyasi 
ekanligini 
o‘zining 
ilmiy 
izlanishlarida 
e’tirof 
etgan. 
Shu
jihatdan 
olganda, 
pullarga 
bo‘lgan 
talab 
konsepsiyasi 
monetarizmning
asosiy qoidalaridan biri hisoblanadi. M. Fridmenning pullarga talab nazariyasida pullarga bo‘lgan nominal talab 
nominal 
daromad 
va 
nominal 
foiz 
me’yorining 
funktsiyalari 
sifatida 
ifodalanadi:
+ - Md= f (Yn, i), bunda:
Md — pullarga bo‘lgan nominal talab;
Yn — nominal daromad;
i — nominal foiz me’yori.
Yuzaki 
qaraganda 
ushbu 
tenglama 
J. 
Keynsning 
pullarga 
bo‘lgan
talab 
nazariyasini 
eslatadi. 
Buning 
sababi 
shundaki, 
J. 
M. 
Keynsning
pullarga 
talab 
konsepsiyasida 
talab 
foiz 
me’yorining 
dinamikasi 
asosida
aniqlanadi. 
J. 
Keyns 
va 
uning 
izdoshlari 
foiz 
stavkasini 
pullarga 
bo‘lgan
talab va taklifni tenglashtiruvchi miqdor, deb hisoblaydilar.
J. M. Keynsning nazariyalarida pullarga ishlab chiqarishning endogen omili sifatida qaraladi24 va 
pullarni 
likvidli 
aktiv 
sifatida
saqlashning 
sub’ektiv 
asoslari 
tahlil 
qilinadi. 
Tahlil 
jarayonida 
asosiy
e’tibor 
ishlab 
chiqarish 
jarayonining 
uzluksizligini 
ta’minlashda 
pul
mablag’laridan foydalanishga qaratildi. J. Keynsning pullarga talab nazariyasida foiz stavkasi muhim o‘rin 
egallab, foiz stavkalariga ta’sir etish yo‘li bilan ishsizlik darajasi va iqtisodiy o‘sishga bevosita ta’sir qilish 
mumkin, deb hisoblaydi.