Mavzu: Iqtisodiyotning globallashuvi sharoitida bozorning amal qilishi Kirish

3.O’zbekistonda mehnat bozorining shakllanishi va rivojlanish xususiyatlari 
Bozor iqtisodiyoti elementi bo’lib – mehnat bozori hisoblanadi. Mamlakat 
aholisi daromadida uning mehnat aktivligi kelib chiqadi. Aholining daromadi 
qanchalik past bo’lsa, shuncha mehnat bozoriga axoli chiqadi. Mamlakatdagi 
inflyatsiya darajasi, iqtisodiyotda qay tarzda investitsiya siyosatini olib borishiga 
sharoit tug’diradi, bu esa o’z navbatida ish joylarini yuzaga kelishiga olib keladi. 
Mehnat bozori sub’yektlari harakatiga mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari 
ta’sir ko`rsatadi. 
Mehnat bozorini tushunchasi iqtisodiyotga to’g’ri kirib kelishi, iqtisodiy 
tizimiga mehnat munosabatlarini to’g’ri joylashtirishni asosiy omili hisoblanadi. 
Iqtisodiyotdagi krizis holatlari mehnatga bo’lgan talabni qisqartirishga olib 
keladi, bu esa yashirin ishsizlikni shakllanishiga yordam beradi. 
Ko’pchilik korxonalarning murakkab moliyaviy holatini hisobga olsak, 
malakasiz arzon ishchidan foydalanish eng avvalo qo’l mehnati ishlarida 
manfaatli hisoblanadi. Chunki bunda mexanizatsiyalash xarajatlari ancha 
salmoqli bo’ladi. Keyinchalik bozor munosabatlarida keskin burilishlar bo’lsa, 
korxonalar o’rtasida raqobat kuchayadi, bu ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash 
va avtomatlashtirishga olib keladi, natijada malakasiz ishchi kuchi siqib 
chiqariladi. 
Mehnat bozori munosabatlari sub’ektlari bo’lib - bularga ish beruvchilar, 
yollanma ishchilar, ishsizlar va mehnat bozori infratuzilmasi elementlarini 
kiritishimiz mukin. 

---

20 
Ish beruvchi mehnat bozorida ishchi kuchiga talabni, yollanma ishchilar va 
ishsizlar ishchi kuchi taklifini, infratuzilma elementlari bozorning ikki sub’ekti 
o’zaro munosabatini tashkil etadi. 
Dunyo aholisining bandlik ko`rsatkichlari 
Unga ko’ra, Yer aholisining 26 foizi yoxud 1,9 milliardi mehnatga layoqatli 
yoshga yetmagan. 
23 foizi – ya’ni 1,7 milliardi xizmat ko’rsatish sohasida faoliyat yuritadi. 
1,4 milliard kishi yoxud 19 foiz aholisi qishloq xo’jaligida, 
800 million kishi yani 12 foiz aholisi esa sanoat sohasida band hisoblanadi. 
577 million odam (9%) - 64 yoshdan katta, 
430 million kishi (6%) – ishsiz. 
Yer aholisining 400 million nafari(5%) esa tadbirkorlik bilan mashg’ul 
O’zbekistonda bozor munosabatlari kirib kelishida bandlik tushunchasi 
mehnat bozorini shakllantirdi. 

---

21 
Mehnat bozori - bozor iqtisodiyotining ancha murakkab elementi bo’lib, 
bunda nafaqat ishlovchilar va ish beruvchilar qiziqishlari balki mehnat bahosi, 
uning tartiblanish sharoiti, eng asosiysi jamiyatning ijtimoiy - iqtisodiy holati 
namoyon bo’ladi. 
Inflyatsiya darajasi ish joylari tizimini harakatlarini o’sayotganligi yoki 
kamayganligi, yuqori texnologiyali ish joylari tashkil etish darajasini aniqlab 
beradi. 
Mamlakat aholisi daromadlari uning mehnat aktivligi darajasini keltirib 
chiqaradi. Daromad pastligi sababli ko’p kishilar mehnat bozoriga chiqishga 
majbur bo’ladi. 
Mehnat bozori sub’ektlariga mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari va 
milliy an’analari ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun Rossiya, Yaponiya, AQSh 
mehnat bozorlarining o’ziga xos belgilari mavjud. 
Mehnat bozori ishga joylashtirishadigan, kadrlarni tayyorlaydigan, 
ishlamaydiganlarni moddiy qo’llab - qo’vvatlaydigan tashkilot. Mehnat bozoriga 
mehnat birjasi, kadrlar tayyorlash markazi, bandlik xizmati, biznes markazi, 
tadbirkorlikni qo’llab - qo’vvatlash markazi, pensiya jamg’armalari kiradi.