Mavzu: maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqa va oʻyin faoliyati orqali insonparvarlik xususiyatlarini tarbiyalash yoʻllari. Reja

- ikkinchidan, bolalar o‘yin jarayonida o‘z ixtiyorlaridagi narsalarni, o‘zlarini qiziqtirgan, ammo kattalargagina mansub bo‘lgan narsalarga aylantirib, xohlaganlaricha erkin faoliyatda bo‘ladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda rivojlanishi uchun birdan-bir vositadir. O‘yin bolalar hayotida shunday ko‘p qirrali faoliyatki, unda katgalarga mansub bo‘lgan mehnat ham, turli narsalar haqida tafakkur qilish, xom-xayol surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barchasi o‘yin faoliyatida aniq bo‘ladi. Shuni ham taʼkidlab o‘tish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi narsa hodisalarni bilish vositasigina emas, balki qudratli tarbiya vositasi hamdir. Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xususiyatlari ham shakllanadi. Demak, maktabgacha taʼlim tashkilotidagi taʼlim-tarbiya ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar xayolining o‘zi, o‘yin davomida yuzaga kelib, rivojlanadigan psixik jarayondir.
Shuni ham taʼkidlash joizki, fan-texnika mislsiz rivojlanayotgan hozirgi davrda hayratda qoldiradigan narsalar bolalarga go‘yo, bir mo‘ʼjizadek ko‘rinadi. Natijada ular ham o‘zlarining turli o‘yinlari jarayonida o‘xshatma qilib (yaʼni, analogik tarzda) , har xil xayoliy narsalarni o‘ylab topadilar (uchar ot, odam mashina, gapiradigan daraxt kabilar) . Bundan tashqari, bolalarning turli xayoliy narsalarni o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, ular o‘zlarining har turli o‘yin faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da ehtiyojlarini ham aks ettiradilar.
Ikkinchi bob bo‘yicha xulosalar.

III bob. KATTA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING IJTIMOIY KOMPETENSIYALARNI O’ZLASHTIRISHLARIDA MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTINING O’RNI
3.1. Maktabgacha ta'lim tashkilotida maktabgacha katta yoshdagi bolalarda ijtimoiy kompetensiyalarni rivojlantirish imkoniyatlari.
Ijtimoiylashuv muammosi hozirgi davrda ayniqsa dolzarbdir, chunki jamiyat bugungi kunda insonning ijtimoiy maqomiga yangi talablar qo'ymoqda. Shaxsning ijtimoiylashuvi hayotining dastlabki yillaridan boshlanadi, ya'ni bolaligidanoq har kim o'z dunyo haqidagi rasmini, umuman olganda, o'zi yashayotgan jamiyat haqidagi g'oyasini shakllantira boshlaydi. Boshqacha qilib aytganda, bolalik davri shaxsning ijtimoiylashuvi jarayonining birinchi bosqichidir.
Tarbiya-bu bola ijtimoiylashuvining ajralmas qismi. Aynan tarbiya natijasida bolaning insoniyat madaniyatiga kirib borishi jamiyatga qo'shilish jarayoni, ya'ni uning ijtimoiylashuvi sodir bo'ladi. Ta'lim orqali ma'lum bir dunyoqarash va xulq-atvorni rivojlantirish, inson shaxsining uyg'un rivojlanishi amalga oshiriladi. Ta'lim bolaning jismoniy, aqliy, axloqiy, mehnat, estetik rivojlanish kompleksini ta'minlaydi.
Maktabgacha yosh davr- bu inson hayotidagi o'ziga xos davri bo’lib, bunda bola shaxsining rivojlantirishi amalga oshiriladi. Bu yoshda bola atrofdagi kattalarga - ota-onalarga va tarbiyachilarga ko’proq bog’lanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiylashuvining birinchi instituti - bolalar bog'chasi. Bu erda bola tengdoshlari guruhi bilan muloqot qilishni o'rganishning birinchi tajribasini oladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotining asosiy vazifalardan biri har bir tarbiyalanuvchi uchun ijtimoiy farovonlik muhitini yaratishdir. Asosiy maqsadlardan biri bu bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuviga hissa qo'shishdir.
Maktabgacha ta'lim tashkilotining ta'lim va tarbiya dasturining tizimi, ijtimoiylashuv instituti sifatida, bolalarni erta yoshda tarbiyalash va o'qitishda kompleks yondashuv tamoyillari asosida qurilishi kerak. Maktabgacha ta'lim tashkilotida tarbiya va ta'lim jarayonining maqsadlari intellektual va jismoniy rivojlanishning uyg'un kombinatsiyasi asosida bolani har tomonlama tarbiyalash, bolalarda ijtimoiy aloqalarni shakllantirish va rivojlanish ta'lim va tarbiya sharoitida birgalikda harakat qilish qobiliyatidir.
Maktabgacha ta'lim tashkilotida bola maqsadga muvofiq, ijobiy va ma'naviy-qadriyat yo'nalishlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratish jarayonida tarbiyalanadi. Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachisi bolani to'g'ri yo'naltirish orqali unga yordam bera olishi kerak. Tarbiyachi bolalarning tashabbusini yo'naltirishga intilishi kerak; ularning jamoatchilik fikrini rivojlantirish, bolalarning o'zini o'zi boshqarish tizimini rivojlantirishi lozim. Jamoaviy faoliyat - bu shaxsni tarbiyalash va ijtimoiylashtirishning asosiy shakllaridan biridir. Bu faoliyatga birgalikdagi tadbirlar, mehnat, o'yin va boshqalar kiradi.
Bolaning yosh xususiyatlarini tahlil qilib, bolaligidanoq bolaning ijtimoiy fazilatlari va ehtiyojlarini shakllantirish va rivojlantirish zarur: bilimga bo’lgan qiziqish, tabiatga bo'lgan muhabbat, jamoada o’zini tutish qobiliyati ushbu jarayon o'yin orqali amalga oshirilishi mumkin.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti o'yin orqali bolalarni jamoaviy faoliyatga jalb qilishga yordam beradi, shaxsni ko'p qirrali ochib berishga, uning qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradi va bolalarni birlashtiradi.
Aynan o'yin faoliyati orqali bolalar ijtimoiy tajribani o'zlashtiradilar, muloqot qobiliyatlarini va tengdoshlari bilan munosabatlarni o'rnatish ko'nikmalarini yaxshilaydilar.
Maktabgacha ta'lim tashkilotidagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu bola, tarbiyachi va ota-onaga o'z individualligini rivojlantirish, o'zini o'zi tashkil etish, ularning psixologik holati, paydo bo'lgan muammolarni hal qilishda yordam berish va ularni engishga yordam berishga qaratilgan pedagogik va psixologik faoliyatni o'z ichiga olgan faoliyat,shuningdek, jamiyatda kichik shaxsni shakllantirishga yordam beradi.
Shaxsiyatning asosiy tuzilmalari hayotning birinchi yillarida yotadi, demak, oila va maktabgacha ta'lim tashkiloti yosh avlodda ijobiy fazilatlarni tarbiyalash uchun alohida mas'uliyat yuklaydi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatining asosiy yo'nalishlaridan biri bu maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy va shaxsiy tarbiyasi hisoblanadi.
Bolaning ko'p vaqti maktabgacha ta'lim tashkilotida o'tkazishini hisobga olsak, uning atrofida do'stona, hamdard, diqqatli tarbiyachilar bo'lishi juda muhimdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanish jarayoni turli xil faoliyat turlarini o'z ichiga oladi: - o'yin faoliyati - bolani o'zini insoniyat jamiyatining teng huquqli a'zosi kabi his qilishiga olib keladi. O'yinda bola o'zining kuchli tomonlariga, haqiqiy natijalarga erishish qobiliyatiga ishonch hosil qiladi. - tadqiqot faoliyati - bolaga mustaqil ravishda o'z g'oyalarining yechimini yoki inkorini topishga imkon beradi.
Bolalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishi qanday amalga oshiriladi? Ushbu yo'nalishdagi asosiy ishlar bolalarning bolalar Maktabgacha ta'lim tashkilotida bo'lgan butun davrida amalga oshiriladi. Tarbiyachining bolalar bilan birgalikdagi faoliyati ertalabki davra yig'ilishidan boshlanadi, u yerda u hissiy aloqani o'rnatadi, so'z boyligini boyitadi, bolalarni bir-biri bilan o'zaro munosabatda bo'lishga o'rgatadi, har bir bolaga o'tmishdagi muhim voqealar haqida, to'plangan ma'lumotlar haqida gapirish imkoniyati beriladi. Faoliyat markazlarida ular bir-birlari bilan o'zaro aloqada bo'lishadi: ular muloqot qilishadi, ziddiyatlar, muzokaralar olib borishni o'rganadilar, keyingi faoliyatni rejalashtirishadi, bularning barchasi belgilangan maqsadga erishishga olib keladi.
Shunday qilib, biz bolalar bilan ta'lim jarayonini kattalar bilan birgalikdagi faoliyat shaklida bunday tashkil etish har bir bolaning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishiga hissa qo'shadi degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bolalar tengdoshlari va kattalariga nisbatan erkin va mustaqil, maqsadga muvofiq va o'ziga ishongan, muloyim, diqqatli va g'amxo'r bo'lib, o'zaro tushunish va hamkorlik qilishga qodir. Bolalar birgalikda qaror qabul qilish va ularning bajarilishini kuzatish qobiliyatini rivojlantiradilar.
Maktabgacha ta'lim tashkilotining katta guruhida bolalar bir-biri bilan juda kuchli saylov munosabatlarini o'rnatadilar. Shu sababli, bolalar tengdoshlari orasida turli pozitsiyalarni egallay boshlaydilar: ba'zilari ko'proq afzal, boshqalari kamroq. Tengdoshlar guruhidagi bolaning mashhurligi darajasi katta ahamiyatga ega. Insonning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishining keyingi yo'li bolalarning munosabatlari qanday rivojlanishiga bog'liq.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishini amalga oshirish uchun tarbiyachining faoliyati nimaga yo'naltirilgan bo'lishi kerak? Bolaning to'laqonli ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishining eng muhim asosi bu uning ijobiy o'zini o'zi his qilishidir. Kattalar bolalarda ijtimoiy ko'nikmalarni rivojlantirishga hissa qo'shadilar: ular ziddiyatli vaziyatlarni hal qilishning turli usullarini o'zlashtirishga, muzokaralar olib borishga, ketma-ketlikka rioya qilishga va yangi aloqalarni o'rnatishga yordam beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy rivojlanishining muhim jihati odob-axloq qoidalarini ishlab chiqishdir. Bolalar uyda va ko'chada xavfsiz yurishning boshlang'ich qoidalari bilan tanishtirilishi kerak. Bolaning atrofdagi tabiatga, sun'iy dunyoga nisbatan ehtiyotkorlik bilan, mas'uliyatli munosabatini rivojlantirish uchun sharoit yaratish muhimdir: hayvonlar va o'simliklarga g'amxo'rlik qilish, qushlarni boqish, toza saqlash, o'yinchoqlarga g'amxo'rlik qilish, kitoblar va boshqalar.
Maktabgacha ta'lim tashkilotida amalga oshirilayotgan dastur mazmunining majburiy minimumini belgilaydigan maktabgacha ta'lim standarti loyihasida uning tarbiyalanuvchilarining ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishi uchun bir qator talablar qo'yilgan.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy rivojlanishida bolaning ijtimoiy va hissiy fazilatlariga e'tibor qaratiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy va hissiy fazilatlar birgalikda rivojlanadi. Bola o'z hissiy sohasini o'zi yashayotgan ijtimoiy muhit normalari asosida aniq boshqaradi. Ijtimoiy va emotsional rivojlanish orqali bolalarda odamlarga nisbatan ijobiy munosabat, g'amxo'rlik, mehr-oqibat, o'zaro yordam, hamdardlik va boshqalar kabi axloqiy fazilatlar rivojlanadi. Bolalar o'yin, mehnat va jamoaviy xatti-harakatlarda ishlatiladigan asosiy qobiliyatlarni o'zlashtiradilar.
Kichik maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy-hissiy ko’nikmalardan biri bo’lgan yaqinlariga xayrixoh munosabatni rivojlantirish lozim. O'rta maktabgacha yoshdagi bolalarda atrofdagi odamlarni tushunish, aloqa va o'zaro ta'sirga intilish va atrofdagi dunyo haqidagi g'oyalarini kengaytirish qobiliyatini rivojlantirish. Katta maktabgacha yoshda odamlar, ularning munosabatlari, hissiy va jismoniy holatlari haqidagi g'oyalarni boyitish, his-tuyg'ularni yuz ifodalarida, imo-ishoralarda, intonatsiyada "o'qiy olish" imkoniyatiga ega bo'lish. Bolaning ijtimoiy tajribani o'zlashtirishi nafaqat muloqotda, balki ob'ektiv dunyoni o'zlashtirish uchun boshqa odamlar bilan birgalikdagi tadbirlarda ham sodir bo'ladi.
Ijtimoiylashuv jarayoni davomida bola yangi faoliyat turlarini o'rganadi. Bir vaqtning o'zida yoki ma'lum bir faoliyat turiga ustunlik beriladi. Bolaning ijtimoiy tajribani o'zlashtirishi, shuningdek, shaxsning o'z-o'zini anglashini rivojlantirish jarayonida yuzaga keladi
Shunday qilib, ijtimoiy rivojlanishning asosiy muammolarini qisqacha ko'rib chiqish quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon beradi: - ijtimoiy taraqqiyot ko'p o'lchovli jarayon bo'lib, natijada bola ijtimoiy hayot bilan tanishtiriladi. - Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy rivojlanishi ob'ektiv dunyoni va odamlar o'rtasidagi munosabatlar dunyosini o'zlashtirishning haqiqiy faoliyatida amalga oshiriladi.
Bizning vazifamiz - o'zini anglashga qodir, boshqa odamlar bilan, o'zi bilan uyg'un munosabatlarni o'rnatishga qodir bo'lgan faol ijodiy shaxsni tarbiyalash.
Ma'lumki, inson ijtimoiy mavjudotdir va hayotning ijtimoiy sharoitlari mavjud bo'lganda shakllanadi. Shaxsning ham jamiyatga, ham alohida guruhlarga xos bo'lgan ijtimoiy tajribani, me'yorlarni, munosabatlarni o'zlashtirish orqali jamiyatga moslashishi shaxsning ijtimoiylashuvsi deyiladi. Bu shuningdek o'z-o'zini rivojlantirish va o'zini anglash jarayoni orqali sodir bo'ladi. Maktabgacha yoshda, bola bilan bevosita aloqada bo'lgan shaxslar ijtimoiylashuv jarayoniga katta ta'sir ko'rsatadi. Ular ota-onalar yoki bola va bolalar bog'chasiga g'amxo'rlik qiluvchi va ular bilan muloqot qiladigan shaxslar - birinchi navbatda tarbiyachilardir.
Oila va maktabgacha ta’lim tashkiloti - bu ikkita ta'lim tashkiloti, ularning har biri bolaga ma'lum bir ijtimoiy tajriba beradi, ammo ular faqat bir-biri bilan o'zaro aloqada kichik odamning katta dunyoga kirishi uchun maqbul sharoit yaratadilar. Ijtimoiylashuvning asosiy manbai sifatida oila ustuvor ahamiyatga ega va shaxsni shakllantirishda ulkan imkoniyatlarga ega. Bolalarni himoya qilish, hissiy qulaylik va maktabgacha ta’lim tashkilotida va uyda qiziqarli va mazmunli hayotni ta'minlash uchun ota-onalar va o'qituvchilar birgalikda ishlashlari kerak.
O'zaro munosabatlarning shakllaridan biri bu ota-onalarga o'zlarini qiziqtirgan savollarga javob topishda yordam beradigan davra suhbati. Asosiy nuqta - bu o'qituvchi va ota-onalarning qiyinchiliklar va quvonchlar, yutuqlar va kamchiliklar, shubhalar va bolani oilada tarbiyalash jarayonida aks etishi haqidagi shaxsiy muomalasi. Oilalarni o'rganish, bolaga ta'lim ta'sirini muvofiqlashtirish uchun uning a'zolari bilan aloqa o'rnatish uchun ota-onalar "So'zlashaylik", "Bolalarning sevimli o'yinchoqlari" ijtimoiy suhbatlar to'ldiradilar, suhbatlar o'tkaziladi, bolalar asarlarini tahlil qilish, fotosurat ko'rgazmalar tashkil etiladi.
Ota-onalar klubi yig'ilishlarida ota-onalarga bolalarning kattalar bilan birgalikdagi faoliyatining parchalari namoyish etiladi. Birgalikda ta'til, oilaviy festival va bo'sh vaqt o'tkazish ota-onalarga farzandlari bilan o'ynash, rasm chizish, muloqot qilish uchun bebaho imkoniyat yaratadi. "Kun tartibi" fotoko'rgazmasining dizayni ota-onalarga guruhning kun tartibi lahzalarini ko'rishga yordam beradi. Bolalar asarlari - amaliy dasturlar, rasmlar va qo'l san'atlari ota-onalarda katta qiziqish uyg'otadi va hatto ajablantiradi. Bayramlarga bag'ishlangan asarlar alohida quvonch keltiradi. Shunday qilib, tengdoshlar guruhidagi bolaning ijtimoiylashuvsi uning ijtimoiy "men"ini anglashga hissa qo'shadi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oila o'rtasidagi o'zaro munosabatlar tizimida bolani to'laqonli ijtimoiylashtirish mumkin. Shuning uchun tarbiyachi o'z ishida oilaning yordamiga tayanishi kerak va ota-onalar o'zlarining harakatlarini maktabgacha ta’lim tashkiloti ishi bilan muvofiqlashtirishi kerak, natijada umumiy natijaga erishish uchun - bolani sharoitga to'g'ri va to'liq tayyorlash maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilaning birligi va hamkorligida amalga oshiriladi .
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarning maktabgacha ta’lim tashkilotida ta'lim jarayonida ijtimoiy tajribasi shakllanib boradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy tajribasini shakllantirish ijtimoiy madaniyat namoyon bo'lishining asosidir. Maktabgacha yoshdagi bolada ushbu jarayonning muvaffaqiyati erkin muloqotni to'g'ri tashkil etishga bog'liq. Xuddi shu tarzda, shaxsning rivojlanishi, qobiliyatlarini ochib berish, shaxsning shakllanishi ham bog'liqdir.
Maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalash va o'qitish uning atrofidagi dunyoga kirishda yangi qadamdir. Bolalarning ijtimoiy moslashuvi jarayonlarini optimallashtirishda muhim rol maktabgacha ta’lim tashkilotiga tegishli, chunki u erda shaxsning faol shakllanishi sodir bo'ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy moslashuvi jarayonining mohiyatini o'rganish, uni murakkablashtiradigan tashqi va ichki omillarni tahlil qilish psixologik-pedagogik amaliyotning asosiy savoliga javob berish imkoniyatidir: bolalarni jamiyatdagi to'liq integratsiyaga qanday tayyorlash kerak.
Maktabgacha yosh har bir inson hayotidagi yorqin, betakror sahifadir. Aynan shu davrda ijtimoiy tajribani shakllantirish, bolaning hayotning etakchi sohalari: odamlar dunyosi, tabiat, ob'ektiv dunyo bilan aloqasini shakllantirish jarayoni boshlanadi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti ijtimoiy-pedagogik tizim sifatida ijtimoiy ta'lim tashkilotsining bir qismidir va uning boshlang'ich bosqichi bo'lib, bolalarni rivojlantirish muammolarini ko'rib chiqadi va bolalarni erta ijtimoiylashuv qilish masalalarini hal qiladi.
Sotsiologik adabiyotlarda ijtimoiy tajriba tushunchasi har doim ijtimoiylashuv tushunchasi bilan bog'liq. "E'tirof etish kerak, - deb yozadi O. E. Kurenkova, - ijtimoiylashuv o'zining muhim xususiyatlariga ko'ra bu turli xil ijtimoiy rollarni bajarishda va o'z ijtimoiy tajribasini shakllantirishda ijtimoiy tajribani o'zlashtirish orqali shaxsni shakllantirish jarayonidir"⁶
Ijtimoiy tajriba - bu insoniyatning butun tarixi davomida to'plangan va jamiyatda (ma'lum tashuvchilar shaklida) saqlanib qolgan bilim, ko'nikma, hissiyotlar, reflekslar, tillar, diqqatga sazovor joylar, dunyoqarash tizimlari, qarashlar, munosabat.
Katta maktabgacha yosh - bu bola psixikasida yangi shakllanishlar paydo bo'lgan maktabgacha yoshdagi so'nggi davr. Bu ruhiy jarayonlarning o'zboshimchaliklari - e'tibor, xotira, idrok va boshqalar - va natijada ularning xatti-harakatlarini boshqarish qobiliyati, shuningdek, o'zi haqidagi g'oyalardagi o'zgarishlar, o'z-o'zini anglash va o'zini o'zi baholash. O'zboshimchalikning paydo bo'lishi bola faoliyatidagi hal qiluvchi o'zgarish bo'lib, ikkinchisining maqsadi uni o'rab turgan tashqi ob'ektlarni o'zgartirish emas, balki o'z xatti-harakatlarini o'zlashtirishdir.