Mavzu: maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqa va oʻyin faoliyati orqali insonparvarlik xususiyatlarini tarbiyalash yoʻllari. Reja

Shkalalar
Umumiy taxlil natijalari
Bolalar soni	foizda	Shundan qizlar	foizda	Shundan o’g’il bolalar	foizda
1	oiladagi barcha a’zolarning rasmini chizgan	31	73,8	19	45,2	12	28,5
	oila a’zolaridan birontasi chizilmagan	11	26,1	7	16,6	4	9,5
2	oilaga taalluqli bo’lmagan odamlarning rasmi chizilgan	13	30,9	5	11,9	8	19
3	o’zini ota va onasining o’rtasida chizib ko’rsatgan	21	50	13	30,9	8	19
	kichik ukasi yoki singlisini umuman chizmagan	9	21,4	3	7,1	6	14,3
4	bola o’z rasmini chizmagan	13	30,9	6	14,3	7	16,6
	faqat o’zinigina chizgan	8	19	3	7,1	5	11,9
5	Oila o’rniga hayvonlar va qushlarni chizgan	8	19	3	7,1	5	11,9
6	oila a’zolarining rasmini qo’llari tutashgan va bir qatorda chizgan	31	73,8	19	45,2	12	28,5
7	oila a’zolari guruh – guruh bo’lib chizilgan	10	23,8	6	14,3	4	9,5
8	Oila a’zolarining kiyimlarida ko’p tarkiblarning borligi, rangligi	28	66,6	19	45,2	9	21,4
	oila a’zolarining gavdalari to’liq emasligi, kiyimsiz yoki tugatilmaganligi	14	33,3	6	14,3	8	19
9	otasi va onasini juda katta qilib chizgan	30	71,4	18	43	12	28,5
10	o’zini ota va onasidan ham katta qilib chizgan	12	28,5	7	16,6	5	11,9
11	o’zini oila a’zolariga nisbatan juda kichik chizgan	21	50	16	38	5	11,9
12	bola o’z rasmini qo’llarini yuqoriga ko’targan holda, barmoqlarini uzun qilib chizgan	17	40,4	10	23,8	7	16,6
13	oila a’zolarining qo’llarini mushtcha tugilgan holda, barmoqlari uzun holatda chizgan	9	21,4	3	7,1	6	14,3
14	o’zining tishlarini katta qilib chizgan	17	40,4	10	23,8	7	16,6
	oila a’zolarini tishlarini katta qilib chizgan	10	23,8	4	9,5	6	14,3

Oilani kinetik rasmi metodikasi faqat bugunni, o’tmishni aks ettirib qolmay shu bilan birga kelajakka qaratilgandir, chunki bola rasm chizishda vaziyatni tushunib olishga intiladi, rasmida ifodalangan oiladagi shaxslararo munosabatlarni o’ziga xos tarzda talqin qiladi, oila haqidagi tasavvurini namoyon etadi. Har bir rasmda bolaning tasavvuridagi “ota-ona” ijtimoiy rollari aks etadi, oilaviy munosabatlar psixologiyasi ko’rinadi. Tajriba natijalariga ko’ra sinaluvchilarning 71,4% otasi va onasini juda katta qilib chizgan, demak, oiladagi munosabatlar tenglik asosida, bola o’zini oilada kattalardek xis qiladi degan xulosaga kelish mumkin. Bunday oilalarda bola shaxsi shakllanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatuvchi muhitning mavjudligi quvonarli albatta. Ammo, oilasining o’rniga hayvonlar va qushlarni chizgan bolalar 19%ni tashkil etdi, bunday bolalarga oilasida e’tibor va hissiy muloyimlik yetishmasligi achinarli hol. Bunday muhitda o’sayotgan bolada o’ziga ishonchi past, odamovilik, muloqotga kirishishda qiyinchilik, mustaqil fikrlay olmaslik kabi holatlar kuzatiladi.
Tadqiqotchilar fikricha, ota-ona va farzand o’rtasidagi munosabat bola shaxsi shakllanishidagi yetakchi omildir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning oila haqidagi tasavvurlarini o’rganish, har bir bolaning oilaviy muhiti va ota-onasining bolaga munosabati haqidagi ma’lumotlar tarbiyachi-pedagoglarga oila bilan hamkorlikda muhim manba sifatida xizmat qiladi. Bu esa maktabgacha ta’lim tashkilotlarida olib boriladigan ta’lim-tarbiya jarayonining sifati va samaradorligini ta’minlaydi.
3.3. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida katta maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy-hissiy sohasini va kommunikativ xususiyatlarini rivojlantirish bo‘yicha psixologik korreksion dastur
Bugungi jamiyat hayotiy muammolarni hal qilishda ijtimoiy faollik va ijodkorlikni namoyon etish uchun o’zini o’zi anglashga qodir bo’lgan faol shaxsga muhtoj.
Davlat talablari⁸ga muvofiq:

• 
  bolalarni rivojlantirish va o'qitish yo'nalishlaridan biri jamiyatda qabul qilingan me'yorlar va qadriyatlarni o'zlashtirishga yo'naltirilgan ijtimoiy va kommunikativ faoliyatga yo’naltirish ;
  
• 
  bolaning kattalar va tengdoshlari bilan muloqoti va o'zaro aloqalarini rivojlantirish; 
  
• 
  o'z harakatlarining mustaqilligini, maqsadga muvofiqligini va o'zini o'zi boshqarishni shakllantirish;
  
• 
  ijtimoiy va emotsional intellektni rivojlantirish, hissiy munosabatlarga javob berish, hamdardlik, tengdoshlar bilan birgalikdagi faoliyatga tayyorlikni shakllantirish, o'z oilasiga va bolalar va kattalar jamoasiga hurmat bilan munosabatda bo'lish va hissiyotni shakllantirish;
  
• 
  turli xil mehnat va ijodkorlik turlariga ijobiy munosabatlarni shakllantirish;
  
• 
  kundalik hayotda, jamiyatda, tabiatda xavfsiz xulq-atvor asoslarini shakllantirish.
  

Maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy va kommunikativ rivojlanishini ta'limdagi kompetentlikka asoslangan yondashuv prizmasi orqali ko'rib chiqish (D. Ximes, N. Xomskiy, R. Uayt, J. Ravena, N.V. Kuzmina, A.K. Markov, V.N. Kunitsina, G. E Belitskaya, LIBerestova, VIBaydenko, AV Xutorskoy, NA Grishanova va boshqalar)⁹, ijtimoiy kompetentsiya uning shaxsiyatining ajralmas fazilatlaridan biri bo'lib, o'zgaruvchan jamiyatda ijtimoiy rivojlanish va moslashuv traektoriyasini belgilaydi.Ijtimoiylashuv jarayoni bolada yashash va boshqa odamlar bilan samarali munosabatda bo'lishni o'rganish imkoniyatini yaratadi. 
Psixologik-pedagogik tadqiqotlarda ijtimoiylashuv insonning jamiyatdagi moslashuvi, shaxsning ijtimoiy mavjudotga aylanish jarayoni va natijasi sifatida talqin etiladi (I.V. Bestuzhev-Lada, B.Z.Vulfov, B.S. Gershunskiy. R.G. Gurova, M. V. Krupenina , A.I Kochetov, T.N Malkovskaya, Yu.S. Tyunnikov, G.N Filonov va boshqalar).
Tadqiqotchi D.I.Feldshteyn¹⁰ning ta’kidlashicha, ijtimoiy rivojlanish jarayoni ijtimoiylashuv-individualizatsiya natijasidir. Bu nafaqat o'sib borayotgan inson tomonidan universal ijtimoiylashuvni aniqlashning barcha murakkabligi va kengligi (shu jumladan aniq tarixiy jamiyat me'yorlari va ular orqali - odamlarning aloqalari, munosabatlari, butunligi) darajasi bilan tavsiflanadi.
Ijtimoiy rivojlanish jarayoni bu murakkab hodisa, bu jarayonda bola ijtimoiy me'yorlarni, o'zini ijtimoiy sub'ekt sifatida tasdiqlashni o'zlashtiradi.Ijtimoiy tajriba ijtimoiy taraqqiyot jarayonida ijtimoiy tajribani o'zlashtirish natijasida muhim ahamiyat kasb etadi.N.F.Golovanovani ta’biricha, ijtimoiy tajribani tashqi dunyo bilan faol ta'sir o'tkazish natijasida ko'rib chiqadi, uning shakllanishini faqat ma'lum miqdordagi ma'lumot, bilim, ko'nikma, namunalarni o'zlashtirish bilan cheklab bo'lmaydi, chunki bu o'zlashtirish bilan bog'liq.
Shunday qilib, ijtimoiy taraqqiyot ketma-ket, ko'p o'lchovli jarayon va shaxsning ijtimoiylashuvi natijasidir, bu davrda bola "universal ijtimoiy muhit" bilan tanishadi va o'zini ijtimoiy madaniyat sub'ekti sifatida doimiy ravishda kashf etilishi, o'zini tasdiqlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy rivojlanishi ob'ektiv dunyoni va odamlar o'rtasidagi munosabatlar dunyosini o'zlashtirish uchun dolzarb ko'p qirrali faoliyatda amalga oshiriladi va yetarli darajada ijtimoiy kompetentlik darajasi bilan shartlanadi.
Zamonaviy pedagogika va psixologiyada ijtimoiy kompetentsiya uning harakatlari samaradorligini keng ijtimoiy sharoitda belgilaydigan shaxsiyat xususiyatlarining majmui sifatida, insonga o'z hayotida muvaffaqiyatli bo'lishiga imkon beradigan yaxlit integral ta'lim sifatida qaraladi.
Rus tadqiqotchilaridan biri L.V.Gordievskiy maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy kompetentsiyasi - bu jamiyatga kirish uchun zarur bo'lgan, egallab olingan kompetentsiyalar (kognitiv, kommunikativ, umumiy madaniy, jismoniy, ma'naviy, shaxsiy), jamoaviy xulq-atvor va faoliyat ko'nikmalari hamda qobiliyatlari, uning keyingi hayoti uchun qimmatlidir.
Maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy kompetentligi ularni o'zlashtirish va yaratish jarayonida insoniy ijtimoiy munosabatlarni o'rnatishni ta'minlaydigan, ijtimoiy o'zaro munosabatlarning har xil turlarida o'zini namoyon qiladigan shaxsning integral sifatidir. Integrativ xarakterga ega bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy kompetensiyasii quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi (Antonova, T.N.):
- motivatsiya, masalan, muloqot va ma'qullash zarurati, bola uchun muhim odamlar orasida - kattalar va tengdoshlar orasida ma'lum bir joyni egallash istagi;
- kognitiv - atrofdagi dunyo haqidagi elementar g'oyalarning mavjudligi, jamiyatdagi odamlar o'rtasidagi munosabatlar sohasidagi xabardorlik, o'z individualligini anglash;
Katta maktabgacha yoshdagi bolaning kompetentsiyasining xulq-atvori komponenti bolalarda birlamchi axloqiy (qadriyat) yo'nalishlarini shakllantirish bilan ta'minlanadi. Katta maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy kompetentsiyasining hissiy tarkibiy qismi bolalarning yuqori, ijobiy insoniy fazilatlari va ijtimoiy-axloqiy his-tuyg'ulari va hissiyotlarini namoyon etish istagi bilan bog'liq; axloqiy his-tuyg'ularni (quvonch, muhabbat, rahm-shafqat, hamdardlik) ko'rsatish qobiliyati ilmiy-uslubiy adabiyotlarni o'rganib chiqib, biz katta maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy kompetentsiyani rivojlantirishning asosiy mexanizmlari quyidagilardir: ijtimoiy yo'nalish, taqlid, hissiy identifikatsiya, me'yoriy tartibga solish va ijtimoiy tajriba. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy kompetentsiyani rivojlantirish, tizim integral usul bilan amalga oshiriladi.
Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy kompetensiyalarini rivojlantirishga integral yondashuv o'zaro bog'liq tarkibiy qismlardan iborat:
- ijtimoiy va kommunikativ yo'nalish mazmunli mazmunini aniqlash;
- barcha ta'lim yo'nalishlari bo'yicha ijtimoiy-kommunikativ yo'nalishni mazmunli detallashtirish;
- o'yin faoliyati, rejim vaqtlari, sayr qilish orqali ijtimoiy va kommunikativ yo'nalishni integral qo'llab-quvvatlash;
- tarbiyalanuvchilarning ota-onalarini bolalarda ijtimoiy kompetensiyalarni rivojlantirishga bo'lgan qiziqishni qo'llab-quvvatlashga jalb qilish;
- jamiyat tomonidan ijtimoiy-madaniy yordamni amalga oshirish;
- mavzuni rivojlantiruvchi muhitni tematik didaktika, vizualizatsiya, video va audio kutubxonalar, kostyumlar, badiiy va entdavropedik materiallar, rasmlar va bolalarning ijtimoiy tajribasini rag'batlantiradigan musiqiy san'at bilan boyitish.
Integratsiya mexanizmi (K.Yu.Belaya) - bu turli xil vositalar yordamida yaratilgan va bolalar tomonidan har xil faoliyat turlarida takrorlanadigan obraz:
1) nutqda - so'z (umumiy ta'riflar, epitetlar, taqqoslashlar, ritm);
2) teatrda - harakatlar, imo-ishoralar, mimika, ovoz, intonatsiya;
3) vizual - rasm (shakli, hajmi, rangi, tarkibi, ritmi);
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy kompetentsiyani rivojlantirish bo'yicha ishimizda "Muloqot", "Tuyg'ular", "Yaxshilik" deb nomlangan integral treninglardan foydalanilgan.