Mavzu: matn va lug’at ustida ishlash darsning maqsadi: a ta’limiy: o’quvchilarga matn va lug’at ustida ishlash haqida ma’lumot berish; b tarbiyaviy

Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)
Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

139-mashq. Matnni o‘qing. Ergashgan qo‘shma gaplarni aniqlab, ularga izoh bering. Ona tiliga hurmat borasida suhbatlashing.

Tilimizdagi yana bir yengillik shuki, sanog‘i aytilgan narsalarni bildirgan so‘zlarga ko‘plik qo‘shimchasi -lar qo‘shilmaydi. Bu mantiqan to ‘g ‘ri, chunki sanoqning o ‘zi ko‘plikni ifoda qiladi. Rus, ingliz tillarida sanog‘i ma’lum narsalarga ham ko‘plik belgisi

qo‘yiladi. Bu ikki til ta ’sirida bizlarda ham o ‘nta kitoblar, o ‘n ikkita kursilar deguvchi chala mullalar paydo bo‘ldi. Bu hol ona tilining fazilatini bilmaslik, mensimaslikdir.

(E. Vohidov)
140-mashq. O‘qing. Matn tarkibidagi qo‘shma gaplarni aniqlang. Ergashgan qo‘shma gaplarni ko‘chiring. Ergash gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalarni izohlang.
Eshitdimki, bir podshoh bir asirni o ‘ldirishga farmon beribdi. Sho‘rlik asir hayotdan umidini uzibdi va podshohni boplab so‘ka boshlabdi, chunki kishi jonidan umidini uzsa, ko‘nglida borini bayon etadi. Podshoh: ≪U nima deyapti?≫ - deb so‘rabdi. Sofdil vazirlardan biri: ≪Ey podshohi olam, har kim g ‘azabini ichiga yutsa, u gunohkorning gunohidan o ‘tadi deyapti≫, - deb javob beribdi. Podshohning rahmi kelib, asirni afv etibdi. Sofdil vazirni ko‘ra olmaydigan ikkinchi vazir gapga aralashdi va vazirlar

podshoh huzurida faqat rost so‘zlashlari lozimligini aytdi: ≪Bu asir podshohni haqorat qildi va sha’niga yomon gaplar aytdi≫,- debdi. Shunda podshoh jahl bilan debdi: ≪Sen aytgan rost gapdan ko‘ra uning yolg‘oni menga ko‘proq ma’qul tushdi, chunki uning

yolg‘oni xayrixohlik yuzasidan aytilgan edi. Seniki esa jinoyatga boshlash uchun aytildi≫. (Sa’diy)
141-mashq. Ergashgan qo‘shma gaplarni aniqlang va ularning tuzilishiga diqqat qarating. Mavzuga o‘z munosabatingizni bildiring.

“Qoida, y o ‘l-yo‘riq” ma’nosidagi dastur so‘zi tilimizdan mustahkam joy olayotgani — quvonchli hol. Bu y o ‘lda sobitqadam bo‘lishimiz kerak. Lekin tilimizni tozalaymiz deb, xalqaro atamalarni yalpi surib chiqarish ham to ‘g ‘ri emas. Ular ham yangi zamonda topgan til boyligimiz. Inson degan so‘z yonida odam, bashar, odamzod, jon, shaxs, zot, banda kabi atamalarimiz turganidek, dastur yonida programma, muammo yonida problema, atama, istiloh qatorida termin ham bo‘lsa, arava, ulov, markab bilan yondosh transport ham kunimizga yarab tursa, o ‘zbekcha aytganda, teshib chiqmaydi.

(E. Vohidov)
142-mashq. O‘.Hoshimovning quyidagi gaplarini epigraf qilib olib, “Shirin so‘z - jon ozig‘i ” mavzusida og‘zaki matn tuzing. Matnda qo‘shma gaplardan foydalaning. Odamlarning mushkulini oson qilish qo‘lingdan kelmasa, aqalli bir og‘iz shirin so‘z bilan ko‘nglini ko‘tar.
143-mashq. Quyidagi so‘zlarni lug‘at daftaringizga yozing, ma’nosini

yodda saqlang. Ular ishtirokida ergashgan qo‘shma gaplar tuzing.

SOBITQADAM Bir gapda, maqsadda, maslakda mustahkam turadigan; og‘ishmaydigan.

SOFDIL Ko‘nglida kiri yo‘q, dili, qalbi pok, sof.

XAYRIXOH Yaxshilik tilaydigan, qo‘llab-quvvatlaydigan; iltifotli, tarafdor.

SHA’N 1 Insonga, shaxsga tegishli bo‘lgan qadr-e’tibor. 2 sharaf, shuhrat; obro‘.

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar: