Мавзу: Металлар технологияси асослари

200
100
5.1-rasm. Beton qorishmang xarakatlanuvchanligini 
aniqlovchi standart qolip
Konus 
chо‘kishiga 
ega 
bо‘lmagan 
qattiq 
konsistensiyali 
qorishmalarning qulay joylashuvchanligini vibratsiya ta’sirida ishlaydigan maxsus 
texnik viskozimetrlar yordamida baxolaydilar. Viskozimetrdagi qorishmaning 
ma’lum balandlikkacha tushishi uchun ketgan vaQt (t, sek) uning konsistensiya 
kо‘rsatkichini (qattiqligini) tavsiflaydi.
Gidrotexnika 
inshootlarini 
barpo 
etishda asosan xarakatlanuvchan konsistensiyali qorishmalar ishlatiladi. 
5.2. Beton qorishmasi tarkibini aniqlash 
Kam sement sarflab sifatli beton va beton qorishma tayyorlash uchun 
eng avvalo uning tarkibini tо‘g‘ri tanlash lozim. Beton tarkibini tanlash deganda 1 
m
3
beton qorishma tayyorlash uchun kerak bо‘ladigan materiallar (suv, sement, 
qum va yirik tо‘ldirg‘ich) miqdorini aniqlash tushuniladi. Betonni tashkil etuvchi 
materiallarning miqdori xavoyi-quruq holatdagi tо‘ldirg‘ichlar uchun xisoblansa, 
bunga betonning nominal yoki laboratoriya tarkibi deyiladi. Agar tо‘ldirgichlarning 
tabiiy namligi inobatga olinib, beton tarkibiga tuzatishlar kiritilsa, betonning ishlab 
chiqarish yoki ishchi tarkibi kelib chiqadi. 

---

46 
Betonning nominal tarkibi qsuyidagi tartibda aniqlanadi: 
1. Suv-sement nisbatini aniqlash. Suv-sement nisbati betonning о‘rtacha 
kubik mustahkamligi (R
m
) hamda sovuqqa chidamlilik va suv о‘tqazmaslik 
bо‘yicha markalarini ta’minlash shartlari asosida qabul qilinadi. 
Gidrotexnik va odatdagi og‘ir betonlarning о‘rtacha kubik mustahkamligi va 
tuzilish parametrlari orasida quyidagi kо‘rinishdagi bog‘lanish mavjud:
)
5
,
0
/
(


W
С
kAR
R
с
m
, (5.1) 
bu yerda k – mustaxkamlikning ta’minlanish muddatiga bog‘liq 
koeffitsiyent: mustahkamligi 28 kundan keyin ta’minlanishi lozim bо‘lgan odatdagi 
betonlar uchun k=1,0; loyixaviy mustaxkamlikka 180 kundan keyin erishiladigan 
gidrotexnik betonlar uchun k=1,4; A – tо‘ldirg‘ichlarning sifatiga bog‘liq xolda 
qabul qilinadigan koeffitsiyent; R
s
– sementning mustaxkamlik kо‘rsatkichi 
(aktivligi); C/W – sement-suv nisbati. 
(5.1)-ifodadan suv-sement nisbati: 
)
5
,
0
/(
/
c
m
c
kAR
R
kAR
C
W


. (5.2) 
Yuqorida 
keltirilgan 
(5.1)-ifoda 
betonning 
о‘rtacha 
kubik 
mustahkamligi, sementning aktivligi va sement-suv nisbati orasida tо‘g‘ri chiziqli 
bog‘lanish mavjudligini kо‘rsatadi. Bu formula 
5
,
2
/

W
C
uchun о‘rinlidir. Agar 
5
,
2
/

W
C
bо‘lsa (amaliyotda juda kam qо‘llaniladigan yuqori mustaxkam 
betonlarni tayyorlashda qabul qilinadi), betonning mustahkamligini aniqlovchi 
formula quyidagi kо‘rinishda yoziladi: 
)
5
,
0
/
(
1


W
C
R
kA
R
c
m
. (5.3) 
Yuqorida keltirilgan mustaxkamlik bog‘lanishlaridagi A va A
1
koeffitsiyentlarning qiymatlari qum va yirik tо‘ldirgichning sifatiga bog‘liq 
ravishda quyidagicha qabul qilinadi: yuqori sifatli tо‘ldirgichlar uchun A = 0,65;
A
1 
= 0,43; о‘rtacha sifatli materiallarda A = 0,60; A
1 
= 0,40; past sifatli 
tо‘ldirgichlar ishlatilganda A = 0,55; A
1 
= 0,37. 
Gidrotexnik betonlar uchun suv-sement nisbatini qabul qilishda 
ularning sovuqqa chidamlilik va suv о‘tqazmaslik bо‘yicha markalarini ta’minlash 
shartlari ham xisobga olinadi. 5.1-jadvalda ushbu markalarni ta’minlovchi suv-
sement nisbatlarning eng yuqori (chegaraviy) qiymatlari keltirilgan.

---

47 
5.1-jadval 
Betoning 
sovuqqa 
chidamlilik 
bо‘yicha 
markalari 
W/C 
nisbatning 
eng 
katta miqdori 
Betonning 
suv 
о‘tqazmaslik 
bо‘yicha markalari 
W/C 
nisbatning 
eng 
katta miqdori 
F100 
0,60 
W2 
0,70 
F200 
0,55 
W4 
0,60 
F300 
0,50 
W6 
0,55 
F400 
0,45 
W8 
0,45 
F500 
0,40 
W12 
0,40 
Odatdagi betonlar tarkibini aniqlashda suv-sement nisbati (5.2)-formula 
bо‘yicha, gidrotexnik betonlarda esa (5.2)-formula va 1-jadval asosida о‘rnatilgan 
W/C nisbatlarning eng kichik qiymatiga teng miqdorda qabul qilinadi.