Мавзу: Металлар технологияси асослари

Nazorat savollari: 
1 О‘rtacha zichligi bо‘yicha betonlar qanday guruxlarga bо‘linadi? 
2. Bog‘lovchi turi va qо‘llanilish soxasidagi farqlar bо‘yicha betonlarning 
nomlanishlarini eslang. 
3. Betonning siqilishga mustahkamligi qanday aniqlanadi? 
4. Beton mustahkamligini aniqlovchi asosiy omillarga nmalar kiradi? 
5. Beton mustahkamligining vaqt bо‘yicha о‘zgarib borishini aniqlovchi 
formula tuzilishini eslang? 
6. Betonning g‘ovakligi, suv о‘tkazuvchanligi va sovuqqa chidamliligi 
deganda nimalarni tushunasiz? 
7. Og‘ir betonlar qanday sinflar va markalarga bо‘linadi? 
8. DST bо‘yicha betondagi suvga qо‘yiladigan talablarni eslang. 
9. DST bо‘yicha betondagi sementga qо‘yiladigan talablarni eslang. 
10. DST bо‘yicha betondagi tо‘ldirg‘ichlarga qо‘yiladigan talablarni eslang.
11. Qum yirikligini tavsiflovchi kо‘rsatkichlarga nimalar kiradi va ular 
qanday aniqlanadi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

44 
5-MAVZU: BETON QORISHMASINING REOLOGIK va
TEXNOLOGIK XOSSALARI. 
Reja: 
 
5.1. Beton qorishmang konsistensiyasi. 
5.2. Beton qorishmasi tarkibini aniqlash.
 
5.3. Beton qorishma tayyorlash. 
 
5.4. Beton qorishma tashish, quyish va zichlash. 
 
 
Tayanch 
tushunchalar: 
Abrams 
konusi, 
qorishmalarning 
konsistensiya kо‘rsatkichlari, beton qorishma,  
5.1. Beton qorishmaning konsistensiyasi 
Beton va temirbeton konstruksiyalarining sifati ularni tayyorlashda 
ishlatiladigan beton qorishmang qulay joylashuvchanligiga yoki konsistensiyasiga 
(suyuq-qatiqligiga) bevosita bog‘liqdir. Shu sababli temirbeton zavodlari hamda 
qurilish tashkilotlari qoshidagi laboratoriyalarda qorishmalarning konsistensiya 
kо‘rsatkichlari muntazam ravishda tekshirilib turiladi. 
Qulay joylashuvchanlik deganda qorishmaning buyum qolipini yaxshi 
tо‘ldirishi, ya’ni о‘zining og‘irligi yoki tashqi mexanik ta’sir natijasida zichlanish 
xususiyati tushuniladi. 
Xarakatlanuvchan va qattiq konsistensiyali qorishmalarni bir-biridan 
farqlaydilar. Qorishmaning xarakatlanuvchanligi kesik konus shaklidagi standart 
qolip (Abrams konusi) yordamida quyidagi tartibda aniqlanadi:
1. Balandligi 300 mm, ustki qismining diametri 100 mm va ostki qismining 
diametri 200 mm bо‘lgan standart metall qolip (5.1-rasm) suv shimimaydigan yassi 
yuza ustiga о‘rnatiladi. Shundan sо‘ng konus (qolip) balandligi bir xil bо‘lgan uch 
qatlamli shaklda navbatma-navbat qorishma bilan tо‘ldiriladi, bunda xar bir qatlam 
uchi dumaloq sterjen yordamida 25 marta shibbalanib, zichlanadi. Shibbalash 
jarayonida konusni qimirlatmay, yassi yuzaga bosib turish kerak. 
2. Qolip tо‘lgach, undan chiqib qolgan ortiqcha qorishma chizg‘ich 
yordamida sidirib tashlanadi. Sо‘ngra qolip extiyotkorlik bilan tikkasiga kо‘tarilib, 
qorishmadan chiqariladi. Qolipdan olingan konus shaklidagi qoriqma о‘z og‘irligi 
ta’sirida chо‘ka boshlaydi; namuna chо‘kib bо‘lgach, uning yoniga extiyotkorlik 
bilan metall qolip о‘rnatiladi, qolip ustiga chizg‘ich qirrasi bilan yotqiziladi, 
chizg‘ichning pastki qirrasiga boshqa chizg‘ichni taqab turib, konussimon 
qorishmaning chо‘kishi (S, sm) 0,5 sm gacha aniqlikda о‘lchanadi. Sinash paytida 
qolipni chiqarib olishga sarflangan vaqt davomiyligi 5—7 soniyadan, qolipga beton 
qorishma tо‘ldirila boshlangan paytdan qorishmaning chо‘kishi о‘lchanadigan 
paytgacha bо‘lgan vaqt davomiyligi esa 10 daqiqadan oshmasligi lozim.
3. Beton qorishmang chо‘kishi ikki marta о‘lchab aniqlanadi. Olingan 
natijalarning о‘rtacha arifmetik qiymati konusning natijaviy chо‘kishi sifatida 
qabul qilinadi. Sinash natijalari orasidagi tafovut konus chо‘kishi 4 sm gacha 
bо‘lganda 1 sm dan, konus chо‘kishi 5—9 sm oraliqda bо‘lganda 2 sm dan, 

---

45 
chо‘kish 10 sm bо‘lganda 3 sm dan oshmasligi lozim. Aks xolda tajribalar 
qaytadan о‘tkaziladi.