Мавзу: Металлар технологияси асослари

2. Suv sarfini aniqlash. Suv miqdori beton qorishmang yetarli darajadagi 
xarakatlanuvchanligini ta’minlashi lozim. Odatda suv sarfini aniqlash uchun tayyor 
grafiklar yoki jadvallardan foydalanadilar. 5.2-jadvalda beton qorishmang standart 
konus chо‘kishi bо‘yicha xarakatlanuvchanligi va yirik tо‘ldirgichning turi hamda 
yirikligiga bog‘liq ravishda qabul qilinadigan suv sarflarining taqribiy qiymatlari 
keltirilgan. Bu ma’lumotlar suvga bо‘lgan extiyoji 7% bо‘lgan о‘rta yiriklikdagi 
qum uchun о‘rinlidir. Agar qumning suvga bо‘lgan extiyoji 7% dan kam yoki kо‘p 
bо‘lsa, suv sarfini xar bir foiz о‘zgarish uchun 5 l ga kamaytirish yoki orttirish 
kerak bо‘ladi. 
5.2-jadval 
Beton qorishmang suvga bо‘lgan extiyoji (W, l/m
3
) 
Beton 
qorishmaning 
xarakatlanuvchanligi 
(konusning 
chо‘kishi, 
sm) 
Tо‘ldirgich donalarning eng katta yirikligi, mm 
Chaqiq tosh 
Shag‘al 
10 
20 
40 
10 
20 
40 
1 
195 
185 
170 
185 
170 
155 
2...2,5 
200 
190 
175 
190 
175 
160 
3...4 
205 
195 
180 
195 
180 
165 
5...6 
210 
200 
185 
200 
185 
170 
7 
215 
205 
190 
205 
190 
175 
8...9 
220 
210 
195 
210 
195 
180 
10...12 
225 
215 
200 
215 
200 
190 

---

48 
3. Sement va tо‘ldirgichlar sarflarini aniqlash. 1 m
3
beton uchun 
kerak bо‘ladigan sement sarfi (C, kg/m
3
) suv-sement nisbati (W/C) va suv sarfi (W, 
l/m
3
) asosida quyidagi ifoda bо‘yicha aniQlanadi: 
C
W
W
C
/

, kg/m
3
(5.4) 
Qum va yirik tо‘ldirgich (shag‘al yoki chaqiq tosh) sarflari qо‘yidagi 
tenglamalar tizimini yechish orqali aniqlanadi: 











sh
sh
q
c
sh
q
c
Sh
v
W
Q
C
W
Sh
Q
C







/
/
/
;
1000
/
/
/
(5.5) 
bu tenglamalar tizimida C, Q, Sh va W – mos ravishda sement, qum, yirik 
tо‘ldirgich va suv sarflari (l/m
3
); 
с

, 
q

va 
sh

- sement, qum va yirik tо‘ldirgich 
qattiq zarralarining zichliklari; 

- betondagi sement-qum qorishmasi (rastvor) 
orqali yirik tо‘ldirgich donalarining siljish koeffitsiyenti; 
sh

- yirik tо‘ldirgich 
donalari orasidagi bо‘shliQ: 
sh
sh
sh
sh




/
)
(
1


; bunda 
1
sh

- yirik 
tо‘ldirgichning о‘rtacha tо‘kma zichligi (kg/l). 
Siljish 
koeffitsiyentining 
optimal 
(eng 
kam 
sement 
sarfini 
ta’minlaydigan) qiymati sement sarfi, suv-sement nisbati va qumning suvga 
bо‘lgan extiyojiga bog‘liq ravishda 3-jadval ma’lumotlari bо‘yicha qabul qilinadi. 
3-jadval