Мавзу: Металлар технологияси асослари

Yengil betonlarning xossalari. G‘ovak tо‘ldirgichlar asosida tayyorlangan 
yengil betonlar zichlik, issiqlik о‘tkazuvchanlik, mustahkam va sovuqqa 
chidamlilik xossalariga ega. Shu xossalarga ega bо‘lgan beton olish uchun 
dastlabki tashkil etuvchi materiallarni tanlashgina emas, balki beton tarkibini 
tо‘g‘ri tanlash ham zarurdir. 
Betonning о‘rtacha zichligi asosan tо‘ldirgichning zichligi va donalari 
tarkibiga, bog‘lovchi suv sarfiga bog‘liq. G‘ovakli yirik tо‘ldirgichlar zichligining 
uning asosida olingan beton zichligiga nisbati oddiy yengil beton uchun о‘rtacha 
hisobda 0,5 ga, kam qumli va g‘ovaklangan beton uchun 0,6 ga teng. Masalan, 
zichligi 500 kg/m
3
keramzit asosida zichligi 1000 kg/m
3
ga yaqin bо‘lgan 
kerazitobeton olish mumkin. 

---

42 
Bog‘lovchi sarfi ortishi bilan yengil betonning zichligi ortadi, chunki 
g‘ovakli tо‘ldirgichlarning zichligi sement toshining zichligidan kichik bо‘ladi. Shu 
sababli beton zichligini pasaytirish uchun tо‘ldirgichlarning optimal dona tarkibini 
tanlash hisobiga bog‘lovchini mumkin qadar kam sarflash yoki sement toshida 
mayda berk g‘ovaklar hosil qilish zarur. G‘ovaklangan yengil betonlar deb 
ataladigan betonlarning zichligi 600 kg/m
3 
dan ortiq g‘ovakli tо‘ldirgichlar bilan 
tayyorlash maqsadga muvofiq bо‘ladi. 
Issiqlik о‘tkazuvchanlik- yengil betonlarning muhim xossalari bо‘lib, u keng 
chegaralarda (0,07 dan 0,7 Vt/(mCH
0
S) gacha о‘zgaradi. Uning qiymatiga beton 
zichligi, g‘ovakliligi va boshqa omillar sezilarli ta’sir kо‘rsatadi. Zichlik ortishi 
bilan betonning issiqlik о‘tkazuvchanligi ortadi (10-jadval). 
10-jadval
G‘ovakli tо‘ldirgichlar asosida tayyordangan yengil betonlarning asosiy 
xossalari. 
Tо‘ldirgich 
Tо‘ldirgich 
zichligi, 
kg/m
3
Yengil beton xossalari 
zichligi, 
kg/m
3
siqilishga 
mustahkamli
k chegarasi, 
MPa 
issiqlik 
о‘tkazuvchanli
gi, 
Vt/(mCH
0
S) 
Pemza 
Vulkanik tuf 
Keramzit 
Agloporit 
Termozit 
Shishgan perlit 
Shishgan 
vermikulit 
400-600 
600-800 
250-600 
350-600 
400-800 
150-300 
100-200 
750-1000 
1000-1300 
600-1200 
1000-1600 
900-1800 
400-800 
300-500 
3,5-5 
5-10 
3,5-15 
10-20 
5-20 
1,5-7,5 
1-2 
0,15-0,25 
0,22-0,45
0,16-0,4 
0,25-0,48 
0,21-0,52 
0,08-0,22 
0,07-0,2 
Issiqlik о‘tkazuvchanligi 0,2 Vt/(mCH
0
S) dan kichik bо‘lgan issiqlik 
izolyatsion yengil betonlar juda yengil tо‘ldirgichlar, masalan, shishgan perlit 
ishlatilganda hosil bо‘ladi. 
Yengil beton mustahkamligi asosan sementning faolligiga, suv-sement 
nisbatiga va tо‘ldirgichlarning mustahkamligiga, shuningdek sement sarfi va 
zichlash darajasiga bog‘liq bо‘ladi. Beton hajmida mustahkam sement toshi qancha 
kо‘p bо‘lsa, betonning mustahkamligi shunchalik yuqori bо‘ladi. Lekin sement 
miqdori ortganda beton zichligi ortadi, bu bilan birga uning issiqlik 
о‘tkazuvchanligi ham ortadi, bu esa maqsadga muvofiq emas. 
Yengil betonning sovuqqa chidamliligi bog‘lovchining turi va miqdoriga 
shuningdek, 
tо‘ldiruvchilarning sovuqqa chidamliligiga bog‘liq bо‘ladi. 
Portlandsementda tayyorlangan betonlarning sovuqqa chidamliligi ancha yuqori 
bо‘ladi, sement miqdori ortgan sari chidamliligi ham ortadi. Sovuqqa chidamli 

---

43 
yengil tо‘ldirgichlar (pemza, keramzit, agloporit) sovuqqa chidamliligi SCH 25-
100 betonlar olishga imkon beradi. Bunday betonlardan binolarning tashqi 
qurilmalarida foydalaniladi. 
Yengil betonlarni tayyorlash va quyish. G‘ovakli tо‘ldirgichli beton 
qorishmalari odatdagi qorishmalarga о‘xshash tayyorlanadi, lekin yengil beton 
qorishma ancha sinchiklab aralashtirish lozim. Bu maqsadda majburiy aralashtirish 
prinsipi bо‘yicha ishlaydigan betonqorgichlardan foydalaniladi. 
Buyumlarni 
qoliplashda 
og‘ir beton qorishmalaridan qoliplashda 
qо‘llaniladigan qoliplarga quyish va zichlash usullari qо‘llaniladi. Yengil beton 
qorishmasidan qoliplangan buyumlar bug‘lashda, elektr vositasida isitishda va 
avtoklav ishlash sharoitlarida yetarli darajada jadal qotadi.