Mavzu: Pedagogik psixologiya fanining predmeti,maqsad va vazifalari Mundarija Kirish i-bob. Pedagogik psixologiya-psixologiya tarmog`i sifatida

Biroq kuzatish metodining kamchiliklari ham mavjud. Bular : 
1.Tekshiruvchining passiv holatni egallaganligi.
2.Qayd etishdagi xatolar.
3.Qaytarish imkonining yo‘qligi.
4.Natijalarni tahlil qilishdagi subyektivizm.
Kuzatish metodining ijobiy tomoni shundaki, eksperimental ravishda 
o‘rganish imkoni bo‘lmagan faoliyatni analiz qilish, bola xulq-atvorini tabiiy 
sharoitda o‘rganish imkoniyati mavjud.

---

11 
Kuzatish pedagogik amaliyotda qo‘llaniladigan asosiy metodlardan 
biridir.Kuzatish intervallari yoshga bog‘liq bo‘lishi kerak.
Tug‘ilgandan 2 - 3 oygacha – har kuni
- 3 oydan - 1yoshgacha – har hafta
Ilk bolalik ya’ni 1 – 3 yoshda – har oyda
yoshdan 6 – 7 yoshgacha – yarim yilda 1 marta
7 – 11 yoshda – 1 yilda 1 marta kuzatish o‘tkazilishi zarur.
Suhbat metodi. Suhbat – bevosita muloqot jarayonida bolalar psixik 
xususiyatlarini aniqlash metodikasi bo‘lib, o‘qituvchi oldindan tayyorlab qo‘ygan 
savol asosida o‘zi uchun kerakli bo‘lgan informatsiyani olish imkoniga ega.
Suhbat metodikasi yordamida inson xarakteri xususiyatlari, xattiharakati 
motivlari, hayotining turli tomonlariga uning bahosi, biografiyasining asosiy faktlari 
va unga bo‘lgan munosabatlarni aniqlash mumkin.
Suhbat metodi ma’lum qoidalarga asoslanishi lozim. 
1. Suhbat tasodifiy emas, rejali bo‘lishi kerak.
2. Suhbat boshida bola qiziqadigan mavzuda gaplashish kerak.
3. Suhbat boshlanishida biografik xarakterdagi savollar berilmasligi kerak.
Savollar tushunarli, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda berilishi 
kerakPedagogik psixologiyada umumiy va yosh psixologiyada foydalanilgan 
metodlar qo‘llaniladi. Ular: kuzatish, yozma va og‘zaki savolnomalar, eksperiment 
va boshqalar. Lekin ular bolalarning yoshi, psixologik va pedagogik muammolariga 
bog‘liq ravishda qo‘llaniladi. 
Umumiy metodlardan tashqari, pedagogik psixologiyaning maxsus metodlari 
ham mavjud. Masalan, ularga psixologik-pedagogik eksperiment, maxsus 
psixologik-pedagogik testlar kiradi. 
Psixologik-pedagogik eksperiment bolaga u yoki bu pedagogik ta’sirning 
mahsuldorlik darajasini aniqlash uchun maxsus rivojlantiruvchi maqsadni ko‘zlab 
o‘tkaziladi. Psixologik-pedagogik eksperiment uch bosqichdan iborat: 

---

12 
Pedagogik psixologiya - taʼlim va tarbiya muammolarini tadqiq qiladigan 
psixologiya sohasi. U shaxsning maqsadga muvofiq rivojlanishini, bilish 
faoliyatining va insonda ijtimoiy ijobiy sifatlarni tarbiyalashning psixologik 
muammolarini oʻrganadi. Pedagogik psixologiyaning maqsadi — shartsharoit va 
boshqa psixologik omillardan kelib chiqqan holda oʻqitishning oqilona 
rivojlantiruvchi taʼsirini kuchaytirish. Pedagogik psixologiya 19-asrning 2 yarmida 
vujudga kelgan. Eksperimental psixologiya tadqiqotchilari Pedagogik psixologiya 
rivojiga katta qissa qoʻshganlar. Pedagogik psixologiyaning fan sifatida taraqqiy 
etishida oʻsha davrda yuzaga kelgan psixologik yoʻnalishlar ham turtki berdi. 
Bixevioristik psixologiya yoʻnalishi tarbiyachi va oʻquvchiga tashqi muhitning 
taʼsirini Pedagogik psixologiya uchun asos qilib oladi. Pedagogik psixologiya 
umumiy va bolalar psixologiyasi, shuningdek, pedagogika bilan uzviy bogʻliq. 
Pedagogik psixologiya, asosan, taʼlim psixologiyasi va tarbiya psixologiyasiga 
boʻlinadi. Taʼlim psixologiyasi d a oʻquv jarayonida xotira, tafakkur, nutq, xayol, 
irodaning roli, shuningdek, oʻquvchilarning individual xususiyatlari (temperamenti, 
harakteri, qiziqishlari), oʻquv predmetlarining oʻziga xos’tomonlari, taʼlim 
jarayonini boshqarishning psixologik tamoyillari va boshqa oʻrganiladi. Hozirgi 
zamon taʼlim psixologiyasida oʻquvchilarga doimiy yangilanib turadigan 
axborotlarni mustaqil oʻzlashtirish imko-niyatini beradigan, ilmiy-texnika 
yangiliklaridan orqada qolmaslikni taʼminlaydigan tafakkur sifatlarini oʻrganish 
muhim masaladir. Tarbiya psixol o giyasining asosiy vazifasi — maktabdagi 
tarbiyaviy ishlar jarayonida shaxsning shakllanishi masalasini ishlab chiqish. Unda 
shaxsning axloqiy sifatlarining shakllanishiga alohida ahamiyat beriladi. Pedagogik 
psixologiya tadqiqotlari oʻquv materiali mazmunini tanlash, oʻquv dasturlari, 
darsliklar tuzish, taʼlimning har xil bosqichlarida oʻqitish metodlari tizimini tashkil 
qilishda muhim ahamiyatga ega. 30-yillarning o‘rtalariga kelib psixologiya fanining 
asosiy tamoyillari: determinizm tamoyili, ong va faoliyatning birligi tamoyili, 
psixikaning faoliyatda rivojlanishi tamoyili aniq ifodalab berildi. Determinizm 
tamoyili psixikaning turmush tarzi bilan belgilanishini va turmush tarzi o‘zgarishiga 
qarab o‘zgarishini anglatadi.

---

13 
Agar hayvonlar psixikasi haqida gapiriladigan bo‘lsa, u holda bu psixikaning 
rivojlanishi biologik qonun tarzidagi tabiiy tanlash bilan belgilanadi. Agar odamning 
psixikasi haqida gapiriladigan bo‘lsa, u holda kishida ong shakllarining paydo 
bo‘lishi va rivojlanishi pirovard natijada tirikchilikning moddiy vositalarini ishlab 
chiqarish usullarini rivojlanish qonunlari bilan belgilanadi. Kishi ongining ijtimoiy-
tarixiy xarakterga ega ekanligini tushunish kishi ongining ijtimoiy borliqqa 
bog‘liqligi haqidagi umumiy materialistik tamoyilidan kelib chiqadigan eng muhim 
xulosadir. 
Ong va faoliyat birligining psixologiyada qabul qilingan tamoyili ong bilan 
faoliyat bir-biriga qarama-qarshi emas, lekin ular bir-biriga aynan o‘xshash ham 
emas, ammo birlikni tashkil etishini bildiradi. Оng faoliyatning iсhki rejasini, uning 
programmasini tashkil etadi. Voqelikning o‘zgaruvchan modeli aynan ongda hosil 
bo‘ladiki, odam o‘zini qurshab turgan muhitda Shuning yordamida mo‘ljal oladi. 
Ong va faoliyatning birligi tamoyili psixologlarga xulq-atvorni, faoliyatni 
o‘rganayotib, harakatning maqsadlariga erishishning muvaffaqiyatini ta’minlovchi 
ichki psixologik mexanizmlarni aniqlash, ya’ni psixikaning ob’ektiv qonuniyatlarini 
ochish imkonini berdi. Psixika va ongning faoliyatda rivojlanishi tamoyili shuni 
anglatadiki, psixika agar faoliyat samarasi va rivojlanish mahsuli sifatida 
qaraladigan bo‘lsagina, u to‘g‘ri tushunilishi va aynan bir xil tarzda izohlab berilishi 
mumkin. Bu tamoyil psixologlardan P.P. Blonskiy, L.S. Vigotskiy, A.N. Leontev, 
S.L. Rubinshteyn, B.M.Teplov va boshqalarning ilmiy ishlarida o‘z aksini topdi. 
Psixikaning taraqqiyotini dialektik nuqtai nazardan tushunish psixik 
taraqqiyot odamning mehnat faoliyatiga, ta’limga, o‘yin faoliyatiga bog‘liq 
ekanligini aniqlab berdi. Bunda ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishning yuz berishi odam 
uchun aynan xos bo‘lgan psixik taraqqiyotning shakli sifatida xizmat qiladi. L.S. 
Vigotskiy, ta’lim psixikaning rivojlanishini yo‘naltiradi, degan fikrni aytib, shu 
bilan birga bu jarayonda ongli faoliyatning yangi, mutlaqo boshqacha shakllari 
yaratiladi, deb ta’kidlaydi. P.P.Blonskiy tafakkurning kichik maktab Yoshida 
o‘yinlar bilan, o‘spirinlik Yoshida o‘qish bilan bog‘liq tarzda rivojlanishini tahlil 

---

14 
qildi. S.L. Rubinshteyn ong faoliyatda paydo bo‘lib, ana shu faoliyatda shakllanadi, 
deb yozgan edi. B.M.Teplov odamning eng muhim individual-psixologik 
fazilatlaridan bo‘lgan qobiliyatni tadqiq qilarkan, qobiliyat faqat rivojlanishda 
mavjud bo‘lgan, deb ta’kidlaydi. Lekin rivojlanish faoliyat jarayonidan bo‘lak 
boshqacha muhitda yuz bermaganidek, “qobiliyat tegishli qonkret faoliyatdan 
ajralgan holda paydo bo‘la olmaydi”. 
O‘qituvchitarbiyachining faoliyati tariqasida rivojlanuvchi bola shaxsini s
hakllantiradi, bu esa pedagogning o'quvchi faoliyatiga naqadar rahbarlik qilish
ida yoki asincha, unga ehtiyoj sezmasligiga bog‘liq. Bola shaxsining rivojlani
shidao‘qituvchining roli benihoya muhimdir, chunki u ta’lim va tarbiya
jarayonining tashkilotchisi vazifasini bajaradi.