Mavzu: Pedagogik psixologiya fanining predmeti,maqsad va vazifalari Mundarija Kirish i-bob. Pedagogik psixologiya-psixologiya tarmog`i sifatida

2 .2. Rivojlantiruvchi ta'limning psixologik asoslari 
Ta’lim jarayoni alohida tashkil etiladigan hamda boshqariladigan faoliyat 
bo‘lib, u o’quvchi laming o‘quv faoliyatlarini tashkil etadi va ularni boshqaradi. 
Ta’lim jarayoni besh elementdan iborat: 
1. Ta’limning maqsadi — nima uchun o‘qitish kerak? 
2. Ta’limning mazmuni — nimaga o‘qitish kerak? 
3. Ta’limning metodlari, usullari va pedagogik muloqot yo‘llari. 
4. Ta’lim beruvchi. 
5. O‘quvchi.
Ta’lim jarayonini tashkil etish ideal va amaliy faoliyatning u yoki bu turini 
muvaffaqiyatli tashkil etish uchun zarur bo‘lgan tashqi olamning muhim ahamiyatli 
xossalari xususidagi axborotning oczlashtirilishi; 
— faoliyatning barcha turlari tarkib topgan usullar va jarayonlarning o‘zlashtir-
ilishiga; 
— maqsadga muvofiq keladigan usullar va jarayonlarni to‘g‘ri tanlash va 
foydalanishga bog‘liq. 
Ta’lim jarayoni muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun o‘quv faoliyati quyidagi talablarga 
javob berishi lozim: 
1. Motivatsiya, ya’ni o‘qituvchi yaxshiroq o‘qitishga, o‘quvchi esa yaxshiroq 
o‘qishga harakat qilishi. 
2. Ta’limning rivojlangan va egiluvchan tuzilishga egaligi. 
3. Ta’limning turli shakllarda amalga oshirilishi.
O‘qituvchiga o‘z ijodiy pedagogik imkoniyatlarini to‘liq amalga oshirishi, 
o‘quvchilarga bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish uchun o‘z individual 
xususiyatlari va imkoniyatlaridan foydalanish uchun faoliyatni turli shakllarda 

---

25 
amalga oshirilishi. Ta’limning zamonaviy texnik vositalar yordamida bajarilishi 
Yuqorida keltirilgan ta’lim va o‘qishga qo‘yilgan talablarni o‘quv faoliyatining 
o‘zaro bog‘liq ikki jihati bo‘yicha alohida ko‘rib chiqamiz. Ta’lim motivatsiyasi 
o‘quvchilarning o‘quv materialini yaxshiroq o‘zlashtirishiga shaxsiy qiziqishini 
anglatadi. o‘qituvchining faqat moddiy qiziqishlarini qondirish, yoki ishsiz 
qolmaslik, qisqarishga tushmaslik uchungina ta’lim berishi, muvaffaqiyatsizlikdan 
qochish motivatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, bunda pedagogik faoliyatda yaxshi 
natijalarga erishish mumkin emas.
Ta’lim mahsuldorligini oshirishdagi dastlabki vazifa uni chuqur va ko‘p 
motivatsiyali jarayonga aylantirishdir. O‘qituvchi o‘quvchilarni o‘qitish jarayonida 
o‘z hayotining asosiy mazmun va maqsadga ko‘ra boshlaganida ta’lim samarali 
bo‘ladi. 
Ta'lim va rivojlanish muammosini rivojlantirishga L.S.Vigotskiy katta hissa 
qo'shgan. U taraqqiyotda yangining paydo bo'lishining manbai bo'lgan va u bilan 
birlikda bo'lgan ta'lim doimo undan oldinda bo'lishi kerak, degan xulosaga keldi 
(tarbiya taraqqiyotga olib keladi). Ta'lim rivojlanishni rag'batlantirish bilan birga, 
ayni paytda unga tayanadi, allaqachon erishilgan rivojlanish darajalarini hisobga 
oladi va o'quvchi psixikasi rivojlanishining ichki qonuniyatlarini e'tiborsiz 
qoldirolmaydi. L.V.Zankov. Ta'limning asosiy vazifasi - bilimlarni uzatish emas, 
balki shaxsni rivojlantirish. 
Prinsiplar: - yuqori darajadagi qiyinchilikda o'rganish printsipi (qiyinlik o'lchoviga 
rioya qilish, to'siqlarni engib o'tish, o'rganilayotgan hodisalarning o'zaro 
bog'liqligini tushunish va tizimlashtirish (o'rganishdagi muammolar bilan bog'liq 
bo'lishi mumkin)). 
Nazariy bilimning yetakchi roli tamoyili, unga ko‘ra, predmet doirasidagi va 
sub’ektlar o‘rtasidagi tushunchalar, munosabatlar, aloqalarni rivojlantirish 
ko‘nikmalarni rivojlantirishdan kam emas. 

---

26 
Talabalarning o'z ta'limini bilish printsipi. U fikrlashni rivojlantirishga, o'zini 
o'qitish sub'ekti sifatida tushunishga qaratilgan. Barcha o'quvchilarning rivojlanishi 
ustida ishlash printsipi (individual xususiyatlarni hisobga olish kerak, ammo 
mashg'ulot har bir kishini rivojlantirishi kerak, chunki rivojlanish - bu mashg'ulot 
natijasidir) L.V.Zankov tizimining o'ziga xos xususiyatlari: * maktab 
o'quvchilarining yuqori umumiy rivojlanishiga e'tibor berish; *trening o'tkaziladigan 
yuqori darajadagi qiyinchilik; *o'quv materialining tez sur'ati; *nazariy bilimlar 
salmog‘ining keskin ortishi. Ushbu ta'lim tizimi o'quvchilarning tafakkurini, hissiy 
sohasini rivojlantiradi, o'qilayotgan narsaning umumiy ma'nosini, asosiy mazmunini 
tushunish va aniqlashga o'rgatadi. Yaratilgan tasvirning yaxlitligi, idrokning 
yaxlitligi, matnni tushunishning yaxlitligi rivojlanish sub'ektlarini keyingi 
chuqurlashtirish va farqlash uchun asos va boshlang'ich nuqtadir. 
Rivojlanayotgan ta'lim tizimi VV Davydov. 
O'quv jarayonida nazariy fikrlashni rivojlantirish. Ta’lim mazmunining 
asosini ilmiy tushunchalar tizimi (umumiydan xususiyga, mavhumdan xususiyga, 
tizimlilikdan birlikka) tashkil etadi. * Mavjudlik printsipi - mavjud bo'lgan narsa 
beriladi, lekin rivojlanish sur'ati va mazmunini nazorat qilish mumkin bo'lgan 
darajada (talablar, tarbiyaviy ta'sirni tashkil etish orqali). * Ong printsipi. "Nima 
qilayotganingizni biling va tushuning." Ammo ong talaba bilimni tugallangan 
shaklda emas, balki ularning kelib chiqishining umumiy shartlarini aniqlagandagina 
amalga oshadi. Faoliyat jarayonida va nazariy tushunchalar shaklida olingan 
bilimlar ob'ektlarning ichki sifatlarini aks ettiradi va amaliy muammolarni hal 
qilishda tubiga yo'naltirishni ta'minlaydi. *Vizualizatsiya printsipi - ob'ektivlik 
printsipiga qarama-qarshilik, ya'ni. ob'ektning tashqi xususiyatlarini emas, balki 
mazmunini ochish uchun bajarilishi kerak bo'lgan harakatlarning aniq ko'rsatkichi. 
Rivojlantiruvchi ta'limning natijasi har bir o'quvchining o'quv sub'ekti va shaxs 
sifatida erkin rivojlanishidir. Erkin rivojlanish - bu oldindan belgilangan me'yorga 
bo'ysunmaydigan, u standartlarga ega emas. Rivojlanayotgan ta'lim an'anaviy va 
boshqa ta'lim turlarini rad etish o'rniga, to'ldiradi. 

---

27