Mavzu: "tashqi savdo siyosati"

I-BOB. TASHQI SAVDO SIYOSATINING MOHIYATI VA 
UNINNG TASNIFI 
1.1 Tashqi savdo siyosatini nazariyalari 
 
Biror mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyatga bevosita va bilvosita 
aralashuvi jarayoni eksport va import hajmi va tarkibiga ta‘sir ko`rsatish orqali 
ichki bandlilikni ta‘minlash, iqtisodiy o`sishga erishish, makroiqtisodiy 
barqarorlikni ta‘minlash, to`lov balansini yaxshilash hamda valuta kursini tartibga 
solish maqsadlarini ko`zda tutadi. Davlat tomonidan amalga oshiriladigan bunday 
tadbirlar savdo siyosati deb yuritiladi. Savdo siyosati – budjet-soliq siyosatining 
tashqi savdo hajmlarini soliqlar, subsidiyalar, valuta nazorati va import yoki 
eksportni to`g`ridan-to`g`ri cheklashlar orqali tartibga solishni o`z ichiga olgan 
nisbatan mustaqil yo`nalishidir.
Tashqi savdoni cheklash borasida olib borilayotgan har qanday chora-
tadbirlar qisqa muddatli samara beradi. Uzoq davrda esa, faqat erkin savdogina 
iqtisodiy resurslarni samarali joylashtirish imkonini beradi. Shuning uchun ham 
ko`pgina mutaxassis-iqtisodchilar mamlakat iqtisodiyoti va aholisi turmush 
darajani yaxshilash uchun erkin tashqi savdo siyosati foydaliroq, chunki, tashqi 
savdoni cheklashga nisbatan uni erkinlashtirish iqtisodiy resurslardan samarali 
foydalanishga ko`proq imkoniyat yaratadi, deb hisoblashadi.
Garchand, erkin savdo jahon iqtisodiyoti nuqtai nazaridan foydali bo`lishi 
mumkin bo`lsada, ammo alohida olingan mamlakat iqtisodiyoti manfaati nuqtai 
nazaridan erkin savdo hamma vaqt ham foydali bo`lavermaydi.
Tashqi savdoni cheklash usullarining 50 dan oshiqroq turi mavjud. Ularning 
ayrimlari davlat g`aznasini to`ldirishga yo`naltirilgan bo`lsa, ba‘zilari umuman 
importni cheklashga va yana boshqasi esa eksportni cheklashga yoki 

---

6 
rag`batlantirishga yo`naltirilgan. Amaliyotda tashqi savdoni tartibga solishning 
ta‘rif va nota‘rif usullaridan foydalaniladi.
Ta‘rif usullariga import va eksport bojlarini joriy qilish kirsa, nota‘rif 
usullariga eksporterlar va ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar berish, kvotalash,
litsenziyalash kabilar kiradi.
Bojxona bojlari avvalo import bojlari va eksport bojlariga ajraladi.
Import bojlari davlat budjetini to`ldirish maqsadida va ichki bozorlarga 
tushadigan chet el tovarlari oqimini tartibga solish uchun belgilanadi. Eksport 
bojlari mamlakat ichida talab ko`p bo`lgan mahsulotlar taqchilligining oldini olish 
maqsadida belgilanadi.
Boj olinadigan mahsulotlar, boj olinmaydigan mahsulotlar, olib kelish va 
olib ketish taqiqlangan mahsulotlar, shuningdek, bojxona bojlari stavkasi, ya‘ni, 
ularning tartibga solingan ro`yxati bojxona tariflari deb ataladi.
Bojxona tariflarini ishlab chiqarish, tabiiy farqlar (hayvonot va o`simlik 
dunyosi), qayta ishlash darajasiga (xom ashyo, yarim tayyor mahsulotlar, tayyor 
buyumlar) ko`ra, taqsimlangan mahsulotlar ro`yxatini o`z ichiga olgan mahsulot 
sarxillovchilar (klassifikatorlari) asosida qurilgan. 
Xalqaro savdoni tartibga solishda eng ko`p qo`llaniladigan usul bo`lib tarif, 
ya‘ni importga solinadigan bojxona boji hisoblanadi.
Importga tariflarning maxsus va advalar turlari o`zaro farqlanadi. Maxsus 
bojlar import qilinayotgan tovarlar birligiga nisbatan o`rnatiladi. Masalan, 1 barel 
neftga nisbatan 2 yevro.
Advalar bojlar import qilinayotgan tovar qiymatiga nisbatan ma‘lum foiz 
tariqasida belgilanadi. Masalan avtomobil xarid narxining 40%.
Har ikkala turdagi import tariflarning oqibatlari deyarli bir xil bo`lib, buni 
biz quyidagi grafik vositasida ko`rib chiqamiz. 

---

7