Mavzu: Xalqaro savdo uning turlari va tartibga solish mexanizmlari. Ilmiy rahbar

Birinchi bosqich. Vujudga kelish. Bu bosqichda yangi tovar yaratiladi va bu 
tovarni dastlabki ishlab chiqarish boshlanadi. Bu bosqichda tovar dastavval kam 
miqdorda ichki bozorga chiqariladi. Keyinchalik tovarning sifati ichki iste’molchilar 
talabiga javob beradigan darajaga yetkaziladi. Yangi tovar loyihasi katta miqdordagi 
kapitalni talab qiladi. Shu sababli, asosan kapitalga boy, taraqqiy etgan 
mamlakatlarda yaratiladi. 
Ikkinchi bosqich. O‘sish. Bu bosqichda mahsulot mukammal ko‘rinishga kel- 
tiriladi va uni katta hajmda ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi. Keyinchalik 
mahsulotni xorijga eksport qilish boshlanadi. Bu bosqichda yangi tovarni eksport 
qilish bo‘yicha mamlakat jahon bozorida monopoliyaga ega bo‘ladi. 
5
Mahsulotning hayotiylik sikli - Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar [Matn]: darslik / 
N.S. Ismailova, U.U. Shagazatov. —Toshkent: Noshir nashriyoti, 2019. 320 b 

---

10 
Uchinchi bosqich. To‘yinish. Yangi tovarni ishlab chiqarish texnologiyasi 
mukammal ko‘rinishga ketiriladi va tovarning narxini pasaytirish maqsadida uni 
ishlab chiqarishning bir qismi boshqa mamlakatlarga o‘tkaziladi. Arzonroq ishchi 
kuchidan foydalanish hisobiga tovarning tannarxi pasayadi va korxona yuqori 
daromad olishni davom ettiradi. 
To‘rtinchi bosqich. Pasayish. Bu bosqichda tovarning narxi ko‘p jihatdan arzon 
tabiiy resurslar va mehnat resurslari bilan ta’minlanganligiga bog‘liq. Shu sababli 
nisbatan arzonroq mehnat resurslariga ega bo‘lgan mamlakat yangi tovarni ishlab 
chiqarish jarayonini to‘liq o‘z qo‘liga oladi va import qilishni boshlaydi. 
Beshinchi bosqich. Ichki ishlab chiqarishdan voz kechish. Oldingi bosqichda 
boshlangan jarayon rivojlanib boradi natijada taraqqiy etgan mamlakatlardan 
rivojlanayotgan mamlakatlarga uzatish to‘liq nihoyasiga yetkaziladi va taraqqiy 
etgan mamlakatlar bu tovarni to‘liq xorijdan import qiladi. 
Xalqaro savdo nazariyalariga bag‘ishlangan ayrim nazariyalar klassik 
maktabning xalqaro savdo konsepsiyasini to‘liq rad etishadi. Bu nazariyalar 
tarkibidagi miqyos samarasi, tarmoq ichidagi savdo, monopol raqobat sharoitidagi 
savdo kabi nazariyalarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Miqyos samarasi orqali ishlab 
chiqarish omillari bilan bir xil yoki deyarli bir xil ta’minlangan, texnologik jihatdan 
bir-biriga yaqin mamlakatlar o‘rtasidagi savdo tushuntiriladi.