Мавзу. Зарарли одатларнинг репродуктив саломатликка таъсири ҳақида Педагог (ўқитувчи) учун маълумот

«Ҳайвонот боғи» машқи.
Мақсад. Ўқувчиларга ўйин орқали мастликнинг барча босқичлари билан танишиш имконини бериш. Машқ вақтида ўқувчилар ушбу мақсад ҳақида ҳеч нарса билмасликлари керак.
Педагог (ўқитувчи) барча ўқувчиларни давра бўйлаб ўтиришга таклиф қилади.

• 
  Энди сизни бир қувноқ ўйинга таклиф қиламан. Мен ҳар бирингизга ҳайвон номини пичирлайман ва Сизга айтганимдан кейин бу ҳайвонни тасвирлаб беришингиз керак бўлади. Иложи борича кулгили кўрсатишга ҳаракат қилинг. Мен ўзим ҳам қандайдир ҳайвонни тасвирлайман.
  

Бу сўзлардан кейин педагог (ўқитувчи) ҳамманинг ёнига бориб, қулоғига бешта ҳайвондан бирининг номини пичирлайди: товус, хўроз, маймун, эшак ва чўчқа. Ҳар бир турдаги ҳайвонларнинг сони тахминан тенг бўлиши керак, бунинг учун педагог (ўқитувчи) ҳайвонларнинг номларини навбати билан пичирлайди: товус-хўроз-маймун-эшак-чўчқа-товус-хўроз-маймун-эшак-чўчқа ва ҳоказо.

• 
  Энди, менинг кўрсатмам билан ҳаммамиз биргаликда керакли ҳайвонни тасвирлашни бошлаймиз. Сизнинг вазифангиз ҳайвонни нафақат кулгили қилиб кўрсатиш, балки "ўзингизникини" ҳам топиш, яъни бир хил турдаги барча ҳайвонлар бирга бўлиш учун ўз тўдасига йиғилиши керак. Гапириш мумкин эмас, характерли товушларни чиқариш мумкин. Бизда 5 турдаги ҳайвонлар бор, келинг, ким биринчи бўлиб йиғилишини кўрамиз. Бошладик!
  

Натижада бир хил турдаги ҳайвонлар бир жойда йиғилиши керак: товуслар товуслар билан ва ҳоказо. Ҳамма йиғилгандан кейин сиз сўрашингиз мумкин:

• 
  Товуслар қаерда? Ўзингизни ҳаммага кўрсатинг, товуслар!
  
• 
  Хўрозлар қаерда? Ўзингизни кўрсатинг, хўрозлар! - ва ҳоказо барча ҳайвонлар бўйича айтиб чиқилади.
  

Педагог (ўқитувчи) диққатига: кетма-кетлик муҳим! Аввал товуслар, кейин хўрозлар, кейин маймунлар, кейин эшаклар ва ниҳоят чўчқалар.
Машқнинг таҳлили: ҳамма йиғилиб, ўзини кўрсатгандан сўнг, барчадан айланага ўтиришни сўранг. Мунозарани савол билан бошланг:

• 
  Сизнингча, бу ҳайвонлар ва алкоголь ўртасидаги боғлиқлик борми?
  

Ўқувчиларнинг жавобларини кутинг, кейин айтинг:
- Халқ доно донишмандлигида айтилганидек, маст бўлган одам бир неча босқичлардан ўтади. Биринчи – бу товус, кейин хўроз, кейин маймун, кейин эшак ва ниҳоят чўчқа. Келинг, бу ҳайвонларга мастлик босқичидаги каби яна қарайлик.
- Маст одам бу ҳайвонларга ўхшайди, деган фикрга қўшиласизми?
Агар кимдир рози бўлмаса, сўранг:
− Унда, Сизнингча, маст инсон қандай ҳайвонларга ўхшайди? Сизнингча, спиртли ичимликлар "мутлақ ёвузлик"ми ёки "товус"ликда қолиш мумкин бўлган чегара борми? "Чўчқа" ҳолатигача ичадиган одамлар кимлар?
Ўқувчилар ўз фикрларини билдирадилар. Кейин айтишингиз керак:

• 
  Спиртли ичимликлар даҳшатли оқибатларга олиб келиши мумкин. Биз телевизорда кимдир кимнидир ўлдирганини, ўғирлаганини ёки зўрлаганини тез-тез эшитамиз ва у буларнинг аксарияти алкоголь таъсирида қилинган бўлади.
  
• 
  Асосан, бу назоратни йўқотиш сабаблидир. Маст одамнинг диққати заифлашади, одам ўзини назорат қилишдан тўхтайди, оддий вазиятда ҳеч қачон қилмаган нарсаларни қила бошлайди. Кўпинча, ҳушига келганда, одамлар спиртли ичимликлар таъсири остида қилинган ишлардан пушаймон бўлишни бошлайдилар. Бу нима бўлиши мумкин? Спиртли ичимликлар таъсирида бўлган одам чекишни бошлаши, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиши, ноқонуний хатти-ҳаракатлар қилиши ёки ОИВ ва жинсий тизимнинг бошқа инфекциялари билан касалланиши мумкин. У нима қилганини эслай олмаслиги ҳам мумкин. Кўп муаммолар одам маст бўлганидан бошланади.
  
• 
  Ўсмирлик даврида алкоголизм ҳалокатли даражада ривожланишини билиш муҳимдир: уларда сурункали шаклга ўтиши катталарга қараганда 3-4 баравар тезроқ содир бўлади, баъзида мунтазам истеъмол қилиш босқичини четлаб ўтади. У қанчалик тез ривожланса, унинг зарарли оқибатлари шунчалик қайтарилмас бўлади. Бунинг сабаби шундаки, ўсмирларнинг мияси сувга бой (миясида сув миқдори кўп) ва оқсилга камбағал (оқсил моддаси кам бўлиб) бўлиб, спирт яхши эрийди ва организм томонидан сўрилади, унинг жуда кичик қисми ўпка ва буйраклар орқали чиқарилади. Қолган қисми заҳар вазифасини бажаради: барча органлар ва тизимларни йўқ қилади ва тез ўрганишга олиб келади.
  

Ривоят:

• 
  "Бир донишманд узоқ мамлакатда яшар эди, у кўплаб саволларга жавобларни билар эди ва юзлаб одамлар унинг олдига маслаҳат ва ёрдам сўраб келишарди. Худди шу мамлакатда яқинда ҳали (эндигина 16 ёшга тўлган) 16 ёшда бўлган ва ҳаёт йўлини эндигина (яқиндан бошлаган) бошлаётган бир йигит яшар эди. Аммо у, аллақачон ҳамма нарсани биламан, кўп иш қила оламан деб ўйларди ва бошқаларнинг маслаҳатларини тинглашнинг ҳожати йўқ, дер эди. У донишмандни алдашга қарор қилди –капалакни ушлаб, кафтлари орасига тутди ва донишманддан сўради: "Менинг қўлимда нарса – тирикми ёки жонсиз?" Агар донишманд "тирик" деб жавоб берса, у қўлларини қаттиқроқ сиқиб қўяр эди - капалак ўларди ва донишманд нотўғри жавоб берган бўлар эди ва агар донишманд "жонсиз" деб жавоб берса, йигит қўлларини очар эди, капалак учиб кетар ва донишманд яна хато қилган бўларди. Аммо йигит донишмандга яқинлашиб, савол берганида, чол унга диққат билан қаради ва деди: "Ҳаммаси сизнинг қўлингизда..."
  
• 
  Спиртли ичимликлар ҳақидаги бугунги суҳбат – бу ўз соғлиғингизни сақлаш ҳақидаги суҳбат эди. Илтимос, ушбу ривоятдаги донишманднинг сўзларини унутманг – "Ҳаммаси сизнинг қўлингизда ..."