Maxsus pedagogika

estetik idrokni 
rivojlantirish uchun o ‘qituvchi turli 
vosita, usullardan foydalanishi zarur.
M aktablarda bolalarning ish m ahsulotlariga estetik m ezon kiritish 
lozim . «Kim chiroyli yasadi?», «N im a uch un uning q o ‘g ‘irc h o g ‘i 
chiroyli?», «Q anday yaxshi qilish m u m kin?» kabi savollar berish
o ‘rinli. Maxsus m aktablarda o ‘quvchilarni estetik tarbiyalashda san ’atning 
roli y ild an -y ilg a o rtib b o rm o q d a . A d ab iy o t, ash u la, rasm d arslari 
bolalarda badiiy didni tarbiyalashga xizm at qiladi. Badiiy adabiyot estetik 
tarb iyaning zaruriy m anbaidir. Badiiy asarlar o ‘qish orqali estetik did 
ta rb iy a la n ib b o rilad i. T asviriy s a n ’at ham e ste tik tarb iy ad a k a tta
im koniyatlarga ega. M aktablardagi estetik tarbiyaga oid su hbatlar, 
m a ’ruzalar ham yaxshi natija beradi. M usiq a va ashula bolalar hayotiga 
kirib b o rar ekan, ularning hissiy tajribalari ortib boradi. Y ordam chi 
m a k ta b o ‘q u v c h il a r i m a k t a b n i t u g a t g a c h , is h la b c h i q a r i s h
korxonalariga y o ‘llanm a oladilar. Shu sababli bu bolalarning ish joy ini, 
ishlab chiqarayotgan m ahsulotga estetik did bilan m unosabatda bo'lishni 
t a r b iy a la s h im iz k e ra k . M e h n a t e s te tik a s i m e h n a t ta r b iy a s in i 
yuksaltirishga xizm at qiladi. E stetik id rok qilish faqat xursand b o ‘lish, 
yaxshi kayfiyat em as, balki xursand b o ‘lib yig‘lash ham , qoyil qolish, 
hayratlanish, n afratlanish ham m um kin.
M u him i shundaki, kishi t o ‘lq in lan ad i, h ayajonlanadi. Aqli zaif 
bolalar o ‘zlarining intellektual va hissiy nuqsonlari oqibatida go'zallikni 
yuzaki idrok etadilar. T uzatish — tarbiyaviy ishlar oqibatida ularda 
sezgi xususiyatlari o ‘zgarib, rivojlanib b oradi (K .X .M am edov). 0 ‘quv 
m ateriallarin in g k o ‘rgazm aliligi, aniqliligi m a ’lum estetik qiym atga 
ega. B olalarning yoshiga, individual xususiyatlariga, kasallik xarakteriga 
m os keluvchi k o ‘rsatm alar, suratlar, x alq h u n a rm a n d la ri asarlarini 
nam oyish etish m um kin. 0 ‘quv d astu rid a 4—6 -sinflarda tasviriy s a n ’at
159

---

asarlari ustid a suhbat uyushtirish berilgan. Aqli z a if b o lala rd a estetik 
tarbiya n ih o y atd a sekin am alga o sh ad i. H a tto y o rd am ch i m aktab 
birinchi sinfiga kelgan b o lalar tevarak-atrofidagi n arsalard an m uayyan 
rangni, to vushlarni ajrata olm aydi. B ola sezgi organlari sog‘ b o ‘lsa- 
da, uning funksiyalari t o ‘g ‘ri kechm aydi. B ola qu lo q so lad i-y u , lekin 
e s h itm a y d i, q a r a y d i- y u , a m m o k o 'r m a y d i. B u b o la la r b ilis h
faoliyatlarin in g cheklanganligi o q ib atid a estetik idrok etishlari ham
sekin kechadi. Shu sababli y o rd am ch i m aktab t a ’lim ining birinch i 
k u n id an bo shlab estetik d id n i rivojlantirish, idrok etilg an larn i tahlil 
qilish, taq q o slash m alakalarini rivojlantirish talab etilad i. Y ord am ch i 
m a k ta b d a b o la n i o ‘rab tu rg a n b a rc h a n a rs a la r e ste tik did b ila n
jih o z la n g a n b o ‘lishi kerak. M aktab , sinf, g u ru h x o nasi, oshxona, 
u s ta x o n a , b o la q a y e rd a b o ‘lm a s in , o ‘sh a jo y la r b o la n i e s te tik
tarbiyalashi lozim . H a tto xonalardagi ran glar h am estetik talab lar 
asosida tan la n g an b o ‘lishi darkor. Y o rdam ch i m ak tab d a bolalarn ing
gavdasini t o ‘g ‘ri tutish iga, chiroyli yurishiga, o ‘rto q la ri va k attalar 
bilan osoyishta va to ‘g‘ri gapirishiga, x u shm uom alada b o ‘lishiga asosiy 
e ’tib o r berish lozim . G eografiya va tab iatsh u n o slik d arslarida tabiatga 
n isb atan o ‘q u v chilard a havas u y g 'o tish zarur. R asm , ch izm achilik, 
q o i m eh n a ti darslari bolalarga g o ‘zallikni idrok etish n i o ‘rgatadi. 
B olalar o ‘zlari id ro k etg an g o ‘zallikn i rasm , ap p lik atsiy a, loy va 
p l a s t i l i n d a n ,
y o g ‘o c h , 
q o g ‘o z d a n y a s a g a n b u y u m l a r i d a
gavdalantiradilar. Aqli z a if bolalarda hissiyot va ichki kechinm alarning 
sustligi o q ib atid a ular nam oyish etilayotgan suratlardagi voqealarning 
faq at yuzaki b elgilarini idro k etish b ila n kifoyalanadilar. S uratlardagi 
ichki y ashirin m a ’n o larn i anglab yetm aydilar. E stetik tarbiyan ing
natijasi ijodiy faoliyatda k o ‘zga tashlan ad i.
M a ’lum ki, aqli z a if bolalarnin g tashqi dunyo haqidagi tasavvurlari 
yuzaki, idrok etishlari n o an iq va differensiyalashm agandir. Shu sababli 
aqli z a if b o lala r bilan estetik tarbiyaga o id sinfda, m ak tab d a, sinfdan, 
m ak ta b d an tash qari ish tu rlari tan la n g an d a shu xislatlariga e ’tib o r 
berish kerak. Aks ho ld a qilin g an ishlar natijasiz qolishi m um kin.