Mexanikada saqlanish qonunlari statika va gidrodinamika mexanik tebranishlar va to

Jism qatnashayotgan harakatlar mustaqil bo‘lib, ularning harakat 
tezligi (tezlanishi) bir-biriga bog‘liq emas. Bunga harakatlarning 
mustaqillik prinsipi deyiladi.
Shunga ko‘ra istalgan murakkab harakatga, oddiy harakatlarning 
yig‘indisi deb qarash mumkin. Bu harakatlar bir-biriga ta’sir ko‘rsatmaydi. 
Agar ulardan biri o‘z harakatini o‘zgartirsa yoki butunlay to‘xtatsa, 
boshqasiga buning ta’siri bo‘lmaydi. Aynan mana shu prinsip asosida biz 
o‘rganayotgan jarayondagi vektor kattaliklarni alohida tashkil etuvchilarga 
ajratamiz. Ularni koordinata o‘qlariga proyeksiyalash ham shu prinsipga 
asoslangan. Tezlik vektorlarini qo‘shib natijaviy tezlikni chiqarish ham shu 
prinsip asosida bo‘ladi. Shunga asosan bir nechta harakatda qatnashgan jism 
harakati uchun quyidagilarni yozamiz: 
 
umum.
= 
1
+ 
2
+ 
3
+ ... . + 
n
,
 
umum.
= 
1
+ 
2
+ 
3
+ ... . + 
n
(1.1)
umum.
= 
1
+ 
2
+ 
3
+ ... . + 
n 
= 
0
+ 
um
t + 
a
um
t
2
2
. 
Ularga mos ravishda kattaliklarning x va y o‘qlariga bo‘lgan proyek-
siyalari quyidagicha bo‘ladi: 

---

7
s
x
= s
0x
+ 

x
t + 
,
s
y
= s
0y
+ 

y
t + 
. (1.2)
Masala yechish namunasi
Teploxodning tinch suvdagi tezligi 70 km/soat. U oqim bo‘ylab bir-biridan 
36 km uzoqlikda joylashgan pristanlar oralig‘ini qancha vaqtda bosib o‘tadi? 
Daryo oqimining oqish tezligi 2 km/soat.
B e r i l g a n: 
F o r m u l a s i va y e c h i l i s h i: 
s = 36 km

tep.
= 70 km/soat

daryo.
= 2 km/soat
s = 
 · t;  = 
tep
+ 

daryo
;
s = (

tep
+ 

daryo
) · t;
Bundan 
= 0,5 soat.
Javobi: 0,5 soat.
Topish kerak
t – ?
1. Qanday hollarda tezlik vektori tashkil etuvchilarga ajratiladi?
2. Harakatlarning mustaqillik prinsipi nimadan iborat?
3. Nima sababdan jism bir vaqtda bir necha harakatda qatna-
shayotgan bo‘lsa, harakatlar bir-biriga ta’sir ko‘rsatmaydi?