5-
mavzu. AYLANMA VA ILGARILANMA HARAKATNI
O‘ZARO UZATISH
Kundalik turmushda harakatlanuvchi transport vositalarining harakati
kuzatilsa, ularning dvigateli bir xilda ishlab tursa-da, ular turlicha tezlikda
harakatlanishi kuzatiladi. Avtomobil tekis yo‘lda katta tezlik bilan qiyalikka
chiqishda, botqoqli joylarda sekin yuradi. Xuddi shunday to‘qimachilikda,
sanoatda ishlatiladigan dastgohlarda ham ularning turli qismlari turlicha
tezlikda aylanayotganligini kuzatish mumkin. Kundalik turmushda ishlati-
ladigan tikuv mashunasida ham aylanma harakat va uni borib-keluvchi
(ilgarilanma) harakatga aylantirib beruvchi mexanizmlar ishlatiladi (1.5-rasm).
1.5-rasm.
Bunday mexanizmlarda aylanma harakatni uzatishning friksion, tasmali
va tishli g‘ildirak kabi usullari mavjud bo‘lib, mazkur mavzuda siz ular bilan
tanishasiz.
R
1
1
=
2
R
2
R
1
1
=
2
R
2
1
2
N
1
N
2
1.6-rasm.
1.7-rasm.
1.8-rasm.
Friksion usulda harakatni uzatish. Aylanma harakatni friksion usulda
uzatish uchun har xil diametrli ikki g‘ildirak bir-biriga kuch bilan siqib
turiladi. Ulardan biri soat strelkasining yo‘nalishi bo‘yicha aylansa, ikkinchisi
ishqalanish kuchi ta’sirida harakatga kelib, soat strelkasining aylanishiga
qarama-qarshi yo‘nalishida aylanadi (1.6-rasm).
Friksion uzatish usulidan, uzatiladigan quvvat uncha katta bo‘lmagan
hollardagina foydalaniladi. Bu harakatda g‘ildiraklar bir-biriga nisbatan
sirpanmaydi, shu sababli gildiraklar gardishlarining chiziqli tezliklarining
modullari son jihatdan o‘zaro teng bo‘ladi:
1
=
2
yoki
15
.
(1.17)
Do'stlaringiz bilan baham: |
