Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

10.3§. Qishloq aholi punkti yerlarining huquqiy holati 
Qishloq aholi punkti yerlariga yer tuzish tartibida shu toifa aholi punkti uchun 
belgilab qo‘yilgan chegaralar doirasidagi yerlar kiradi. Qishloq aholi punkti 
yerlarining huquqiy holati O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 68-moddasida 
belgilangan bo‘lib unga ko‘ra, qishloq axoli punktlarining yerlariga yer tuzish 
tartibida ana shu punktlar uchun belgilab qo‘yilgan chegaralar doirasidagi barcha 
yerlar kiradi va quyidagilardan tashkil ytropadi: 
1) qishloq axoli punktlarining qishloqlar va ovullar hududidagi yerlari; 
2) qishloq axoli punktlarining qishloq xo‘jaligi xamda o‘rmon xo‘jaligi 
korxonalari, muassasalari va tashqilotlari hududidagi yerlari. 
Qishloq axoli punktlarining chegarasi tumanlarning davlat xokimiyati organlari 
tomonidan ularni rejalashtirish, qurish xamda ichki xo‘jalik yer tuzish loyixalariga 
muvofiq belgilanadi va o‘zgartiriladi. 
Qishloq aholi punkti yerlarida yashovchi aholining ko‘pchilik qismi qishloq 
xo‘jaligi ishlab chiqarishi bilan band bo‘ladi. Qishloq aholi punkti yerlarining bosh 
maqsadi shahar aholi punkti yerlarinikidan farqli o‘laroq, nafaqat shu yerda 
yashovchi aholining madaniy-maishiy ehtiyojlarini qondirishdan iboratgina emas, 
balki qisman qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash va 
saqlashdan ham iboratdir. Shuning uchun qishloq aholi punkti yerlarining huquqiy 

---

127 
holati ba’zi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Bularni quyidagilarda ko‘rish 
mumkin: 

Qishloq aholi punkti doirasidagi yerlarning ma’lum qismi qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini (poliz, meva, uzum va b.q.) yetishtirishga mo‘ljallangan. Bu 
yerlarning huquqiy holati qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarning huquqiy 
maqomiga o‘xshash bo‘ladi yoki unga yaqinlashtirilgan bo‘ladi. 

Qishloq aholi punktlarida fuqarolarga beriladigan yer uchastkalarining 
miqdori shahar aholi punktlaridagiga nisbatan ancha ko‘p bo‘ladi. Bundan tashqari, 
qishloq aholi punktlarida yer uchastkalari ikkita joyda ajratib berilishi, ya’ni uy 
oldida va aholi punkti uy-joyidan chetda berilishi mumkin. 

Aholi punkti yerlari huquqiy holatida yer va boshqa mulkiy munosabatlar 
uzviy aloqalik xususiyatiga ega bo‘ladi. Ammo, bu munosabatlar nisbati shahar va 
qishloq joylarda tamomila bir biridan farq qiladi.
Asosiy farq shundaki, shahar aholi punktida yer uchastkasidagi qurilishdan 
foydalanish avtomatik ravishda shu qurilishlarga egalik huquqini keltirib chiqaradi, 
qishloq aholi punktida esa qurilishga mulk huquqini qo‘lga kiritish uchun avval yer 
uchastkasidan foydalanish huquqiga ega bo‘lish kerak. Shunday qilib, qishloq aholi 
punktlarida birinchi navbatda yerdan foydalanish huquqini qo‘lga kiritish asosiy rol 
o‘ynasa, shahar aholi punktlarida esa asosiy rolni uy-joyga mulkchilik huquqiga ega 
bo‘lish o‘ynaydi. 
Qishloq aholi punkti yerlari uy-joylar, madaniy-maishiy, savdo, xizmat 
ko‘rsatish va boshqa inshoot va binolar qurish, yo‘llar o‘tkazish, dam olish 
maskanlarini joylashtirish, hovuzlar qurish va boshqa maqsadlarda foydalanilishi 
mumkin. 
Qishloq aholi punktlari yerlarini kelgusi taraqqiyot istiqboliga ega bo‘lgan va 
istiqboli bo‘lmagan yerlarga bo‘lish mumkin. Kelgusi taraqqiyot istiqboliga ega 
bo‘lgan aholi punktlari qatoriga kiritilgan qishloq aholi punktlarining yerlari 
tumanlarning davlat hokimiyati organlari tomonidan shu aholi punktlarining 
rejalashtirish va qurilish loyihalariga muvofiq ravishda foydalaniladi. Kelgusi 
taraqqiyot istiqboli bo‘lmagan qishloq aholi punktlari yerlaridan xo‘jalikning ichki 

---

128 
yer tuzish loyihasiga muvofiq ravishda foydalaniladi. Ularni sun’iy ravishda kelgusi 
taraqqiyot istiqboliga ega bo‘lgan aholi punktlariga o‘tkazish maqsadga muvofiq 
emas. Chunki, qishloqlarni yangidan planlashtirib, qaytadan qurish natijasida 
ko‘pchilik bog‘-rog‘lar payhon bo‘lib, yo‘q bo‘lib, qaytadan uy-joylar qurish katta 
xarajatlarni talab etadi. Shu maqsadda eski qishloqlarni saqlab qolish maqsadga 
muvofiqdir. 
Qishloq aholi punkti yerlari asosan qishloq xo‘jalik korxonalari egallab turgan 
yerlarda joylashgan bo‘lib, ular ushbu korxonalarning jamoat (asosiy) yerlaridan 
natura tarzida ajratib qo‘yiladi. Lekin shuni aytish kerakki, bu ikkala yer fondi 
o‘rtasida o‘tib bo‘lmaydigan chegara yo‘q emas. Aholining o‘sib borayotgan 
ehtiyojlarini e’tiborga olib aholi punktlari yerlarini jamoa yerlari hisobiga tegishli 
organlar qaroriga muvofiq kengaytirish mumkin. 
Qishloq aholi punkti yerlari o‘z tarkibiga ko‘ra bir xil emas. Ular qishloq 
xo‘jaligiga mo‘ljallangan va qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlardan tashkil 
topadi. Bundan tashqari, ushbu yerlarni kimning egaligidaligiga qarab mahalliy 
hokimiyat organlari ixtiyoridagi yerlar va qishloq xo‘jalik hamda o‘rmon xo‘jaligi 
korxonalari, muassasalari va tashkilotlari ixtiyoridagi yerlariga turkumlash mumkin. 
Shuningdek, qishloq aholi punktlari yerlari kellajakda istiqboliga ega bo‘lgan va 
kellajakda taraqqiyot istiqboli bo‘lmagan yerlarga bo‘linadi. 
Mahalliy hokimiyat organlari ixtiyorida bo‘lgan qishloq aholi punkti yerlaridan 
maydonlar, ko‘chalar, sohil bo‘ylari, bog‘lar, parklar, xiyobonlar, daraxtzorlar barpo 
qilish, shuningdek madaniy-maishiy, uy-joy ehtiyojlari uchun foydalaniladi. 
Qishloq aholi punkti yerlari doirasida qishloq xo‘jalik korxonalari o‘zlariga 
berilgan yer uchastkalaridan uy-joy binolari, madaniy-maishiy binolar, ishlab-
chiqarish binolari va inshootlari qurish hamda qonunda belgilangan fuqarolarga 
dehqon xo‘jaligi yuritish uchun yer uchastkalari berish maqsadida foydalaniladi. 
Qishloq aholi punktlarining yer doiralari, chegaralari mazkur tumanning 
tasdiqlangan rejalashtirish, qurish loyihalariga muvofiq belgilanadi. Bu yerlardan 
foydalanish esa qonunda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Mahalliy hokimiyat 
organlari ixtiyorida bo‘lgan qishloq aholi punktlari yerlarini berish shu idoralar 

---

129 
tomonidan amalga oshiriladi. Shirkat xo‘jaligi egallab turgan yerlarni berish ularning 
yuqori organlari qarorlariga asosan amalga oshiriladi.
Qishloq aholi punktlarining yerlari shahar yerlari doirasiga faqat O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq ravishda o‘tkazilishi 
mumkin. Bunday hollarda ushbu yer maydonlari qishloq aholi punkti yerlari 
tarkibidan chiqarilib, shahar yerlari tarkibiga kiritiladi. Shahar tarkibiga kirgan yer 
uchastkalarida shirkatlarning bino va inshootlari uchun haq mahalliy budjet hisobidan 
to‘lanadi. 
Yuqorida aytilganlaridan kelib chiqib, qishloq aholi punkti yerlari deganda 
tuman davlat hokimiyati organlari tomonidan rejalashtirish, qurish va ichki xo‘jalik 
yer tuzilishi rejalariga muvofiq ravishda tasdiqlangan va belgilangan chegara 
doiralarida joylashgan, aholining turar-joy, boshqa madaniy-maishiy ehtiyojlariga 
kerakli binolar, shuningdek dehqon xo‘jaligi uchun beriladigan yer uchastkalari 
tushuniladi.