Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Nazorat uchun savollar: 
1.Aholi punkti yerlari tushunchasi nimani anglatadi? 
2 Shahar va posyolka yerlarning tarkibiga nimalar kiradi? 
3.Aholi puntlari yerlarining huquqiy holati qaysi qonun hujjatlari bilan tartibga 
solinadi? 
4. Aholi puntlari yerlarining huquqiy holatida qanday xususiyatlar mavjud? 
5. Qishloq aholi punktlari tushunchasi nimani anglatadi? 
XI BOB. SHAHARDA YASHOVCHI FUQAROLARNING YERGA EGALIK 
QILISH VA FOYDALANISH HUQUQLARI 
11.1§. Ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer uchastkalaridan foydalanish huquqi 
Ko‘p kvartirali uylar shahar qurilishi yerlarida joylashadi. Ammo ushbu 
uylarda istiqomat qiluvchi fuqarolar uyga kirib chiqishi yoki boshqacha tarzdagi 
hayotiy ehtiyojlarini qondirishi uchun (masalan bolalar o‘yingohlarini tashkil qilish, 
ommaviy tadbirlar uyushtirish va h.k.) xizmat qiladigan yer uchastkalari umumiy 

---

130 
foydalanishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Shu sababli qonunchilikda ko‘p kvartirali uylar 
atrofidagi yer uchastkalarining o‘ziga xos huquqiy maqomi belgilangan.
Ushbu maqsadlarda ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer uchastkalaridan 
foydalanishni nazorat qilib borish mazkur uylar boshqaruvini amalga oshiruvchi 
tashkilotlar, ya’ni uy-joy mulkdorlari shirkatlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari tomonidan amalga oshiriladi
22
. O‘zbekistonda ko‘p kvartirali uylar 
atrofidagi yer uchastkalari uy-joy mulkdorlari shirkatlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlariga doimiy foydalanish huquqi asosida tegishli bo‘ladi.
Ma’lumki, shahar yerlarida, xususan ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer 
uchastkalarida o‘zboshimchalik bilan qurilgan imorat va inshootlar hozirgi paytda 
buzilmoqda, ular yong‘in xavfsizligi qoidalari, qurilish me’yorlari va seysmik 
talablarga xilof ravishda qurilganligi sababli atrofdagilar uchun jiddiy xavf tug‘diradi. 
O‘zbekiston Respublikasining 2006 y. 12.04 qabul qilingan “Xususiy uy-joy 
mulkdorlarining shirkatlari to‘g‘risida”gi qonunining (Qonunchilik palatasi 
tomonidan 2006 yil 22 fevralda qabul qilingan va Senat tomonidan 2006 yil 24 
fevralda ma’qullangan) 3-moddasida xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkati 
tushunchasiga ta’rif berilib, unga ko‘ra xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkati ko‘p 
kvartirali bitta yoki yaqin, zich joylashgan, obodonlashtirish elementlari bo‘lgan 
umumiy yer uchastkasi bilan qamrab olingan bir nechta uydagi xususiy turar joylar 
mulkdorlarining birlashmasidir.
Ushbu qonunning 8-moddasida shirkatlarning mahalliy davlat hokimiyati 
organlari va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan o‘zaro munosabatlari 
yoritilgan bo‘lib, shirkatlar hududlarni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish 
ishlarining tashkil etilishi, ko‘p kvartirali uylarda yashovchilarning uy-joy fondida 
yashash qoidalariga rioya etishi masalalari hamda birgalikda hal etishni talab 
qiladigan boshqa masalalarda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan 
hamkorlik qiladilar, deb belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 22 aprel yangi tahrirda qabul 
qilingan “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida” qonunining 4-
22
O‘zbekiston Respublikasi yer kodeksi 63-modda 

---

131 
moddasida “Fuqarolar shaharchalarda, qishloqlarda, ovullarda, shuningdek 
shaharlardagi, shaharchalardagi, qishloqlardagi va ovullardagi mahallalarda o‘zini 
o‘zi boshqarishga doir o‘z konstitutsiyaviy huquqini fuqarolarning saylov huquqlari 
kafolatlariga muvofiq fuqarolar yig‘inlari (fuqarolar vakillarining yig‘ilishlari) orqali 
amalga oshiradi” deb belgilangan bo’lsa 6–moddasida fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarishi hududlari qutidagicha belgilangan, O‘zbekiston Respublikasining butun 
hududida amalga oshiriladi. Shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek 
shaharlardagi, shaharchalardagi, qishloqlardagi hamda ovullardagi mahallalar 
fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarishining hududiy birliklaridir (bundan buyon matnda 
tegishli hudud deb yuritiladi). Shaharchalar, qishloqlar, ovullarni tuzish, birlashtirish, 
bo‘lish va tugatish, shuningdek ularning chegaralarini belgilash va o‘zgartirish, 
ularga nom berish va ularning nomini o‘zgartirish qonun hujjatlarida belgilangan 
tartibda amalga oshiriladi. Shaharlardagi, shaharchalardagi, qishloqlardagi va 
ovullardagi mahallalarni tuzish, birlashtirish, bo‘lish va tugatish, shuningdek ularning 
chegaralarini belgilash va o‘zgartirish, ularga nom berish hamda ularning nomini 
o‘zgartirish fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining iltimosnomalari asosida 
mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi belgilagan tartibda amalga oshiriladi. 
Mamlakatimiz qonunchiligida mahalla zimmasiga mahalla hududi tabiatini 
ekologik jihatdan muhofaza qilishdek muhim ma’suliyat yuklangani bejiz emas. 
Chunki mustaqillik yillarida mahallalarda o‘tkazib kelinayotgan ekologik tadbirlar, 
xususan davlatimiz rahbarining maxsus farmonlari asosida amalga oshiriladigan 
“hasharlar” ko‘p ming yillik tarixga ega. Demak, biz huquqiy asoslarga ega bo‘lgan 
hasharlarni yurtimizdagi muhim ekologik tadbirlar sirasiga kiritishimiz mumkin. 
Bunday tadbirlar ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer uchastkalarining ekologik 
jihatdan yaxshi holda saqlanishini ta’minlaydi. Mamlakatimizda mustaqillik yillarida 
milliy an’analar uyg‘unligi asosida amalga oshiriladigan ekologik tadbirlar tobora 
an’anaviy tusga ega bo‘lib bormoqda.