Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

Majburlash deganda shaxsning o‘z xohishiga qarshi biron-bir 
qilmishni sodir etishga majbur etish maqsadida amalga oshiriladigan 
barcha ruhiy yoki jismoniy ta’sir choralari tushunilishi lozim. 
Agar shaxs jismoniy yoki ruhiy majburlash ta’siri ostida jinoyat sodir 
etsa-yu, ammo oxirgi zaruratning barcha shartlariga amal qilsa, uning 
qilmishlari jinoyat deb topilmaydi. 
Jismoniy yoki ruhiy zo‘rlik uchinchi shaxslarning huquq va 
manfaatlariga zarar yetkazuvchi majburlov ostidagi shaxsning erkin xulq-
atvoriga turli xil ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Xususan, shaxsning o‘zi 
harakatlarini tanlash erkinligi butunlay cheklangan yoki bunday 
cheklanganlik nisbiy xususiyatga ega bo‘lishi mumkin. 
Shaxs faoliyatining turli xususiyatdaligi ularni har hil huquqiy 
baholashga olib keladi. Xususan, agar shaxs o‘zining xatti-harakatini 
boshqara olmagan (masalan, to‘liq izolatsiya yoki gipnoz ostida bo‘lish) 
hollarda majburlanuvchi shaxs qo‘l ostidagi jinoyat quroli bo‘lib, u o‘z 
harakatlarini tanlash imkoniyatidan mahrum bo‘ladi va shuning uchun ham 
u jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. 
Agar shaxs o‘zi xatti-harakatini boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lgan 
bo‘lsa (masalan, zarar yetkazish xavfi mavjud bo‘lganda) majburlangan 
shaxsning qilmishi oxirgi zarurat bo‘yicha baholanishi lozim. Agar 
shaxsning qilmishi oxirgi zaruratning huquqiy shartlariga mos kelmasa 
yoki uning chegarasidan chetga chiqqan bo‘lsa, majburlangan shaxsning 
xatti-harakati mustaqil tarkibli jinoyat sifatida kvalifikatsiya qilinishi 
lozim. Bunday vaziyatda shaxsning majburlov ostida sodir etgan qilmishi 
jinoiy javobgarlikni yengillashtiruvchi holat sifatida ko‘rilishi kerak 
(Jinoyat kodeksi, 55-modda, 5- qism). 
Sud yoki tergov amaliyotida u yoki bu qilmishni o‘xshash institutlar 
hisoblangan oxirgi zarurat yoki zaruriy mudofaa deb kvalifikatsiya qilish 
masalasida ma’lum bir qiyinchiliklar mavjud. Bu borada qilmishni to‘g‘ri 
kvalifikatsiya qilish jinoyat qonunchiligi oldida turgan vazifalarni bajarish, 

---

247
zarar yetkazgan qilmish huquqiyligi chegarasini belgilash hamda shaxsni 
jinoiy javobgarlikka tortish uchun muhimdir.
Oxirgi zarurat va zaruriy mudofaaning farqlari: