Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

Birinchi sharti- tavakkalchilikning ijtimoiy foydali maqsadlarga 
yo‘naltirilganligidir. Ya’ni tavakkalchilik shaxsiy maqsadga emas, ijtimoiy 
foydali natijalarga erishishga qaratilgan bo’lishi kerak. Shaxsiy 
maqsadlarga yo‘naltirilgan tavakkalchilik asosli deb hisoblanmaydi. Bu 
borada shaxsiy maqsadlarni shaxsiy motivlardan farqlay olish muhim.
Bizga ma’lumki, motiv – u yoki bu qilmish sodir etish istagini 
tug‘diruvchi sabab. Shu sababli shaxsiy motiv ijtimoiy foydali bo‘lishi 
ham mumkin. Masalan, olqishlarga sazovor bo‘lish uchun shaxsni 
o‘limdan qutqarish. 
Demak, ijtimoiy foydali maqsad – qilmishni kasb yoki xo‘jalik 
faoliyati bilan bog‘liq tavakkalchilik sifatida kvalifikatsiya qilish, unga 
to‘g‘ri huquqiy baho berish hamda jinoiy javobgarlik masalasini hal qilish 
uchun muhimdir. 
Ikkinchi sharti- tavakkalchilik zamonaviy ilmiy-texnika bilimlari va 
tajribalariga mos kelishi lozim, shunday tajribalarni e’tiborsiz qoldirish 
mumkin emas. 
Tavakkalchilik bilan bog‘liq qilmishlarning zamonaviy bilim va 
tajribalarga mosligi haqidagi qonun talablari, avvalambor, bunday 
qilmishlarning subyektiv bilimlar va subyektiv tajribalarga muvofiq 
bo‘lishini bildiradi.
Uchinchi sharti- o‘z oldiga qo‘yilgan maqsadga tavakkal qilmay 
erishishning iloji bo‘lmasa, shaxs boshqalarning huquq va qonun bilan 
qo‘riqlanadigan manfaatlariga zarar yetkazilishining oldindani olish uchun 
tegishli choralarni ko‘rgan bo‘lsa, bunday tavakkalchilik asosli deb 
topiladi. Ya’ni bunday hollarda shaxs o‘z-o‘ziga ishonish orqali harakat 
qilmasdan, balki aniq hisob-kitob olib boradi va qonun bilan 

---

252
qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazilishining oldindani olishga 
harakat qiladi.
Oldindani olish choralarini ko‘rish zarurligi obyektiv va subyektiv 
mezonlar asosida belgilanadi. 
Obyektiv tomondan xavfsizlik choralarini ko‘rish zarurligi shundan 
iboratki, tavakkalchilik bilan bog‘liq harakatlarni amalga oshirish sharoiti 
aynan shu choralarning ko‘rilishini talab qiladi (masalan, yong‘in bilan 
bog‘liq tajribalarni o‘tkazishda yong‘in xavfsizligini ta’minlash choralarini 
ko‘rish). 
Subyektiv tomondan xavfsizlik choralarini ko‘rish zarurligi shuni 
bildiradiki, shaxs kelib chiqishi mumkin bo‘lgan salbiy oqibat va uning 
hajmini anglay oladi, shu sababli zarar kelib chiqmasligi yoki ahamiyatsiz 
bo‘lishi uchun ham u shunday choralarni ko‘radi. 
Yuqorida sanab o‘tilgan barcha shartlar mavjud bo‘lgan taqdirdagina 
tavakkalchilik asosli va huquqiy hisoblanadi, yetkazilgan zarar esa jinoiy 
emas deb topiladi. Bu borada yetkazilgan zararning hajmi ahamiyatga ega 
bo‘lib, agar u erishilgan ijtimoiy foydali maqsaddan kamroq bo‘lsa jinoiy 
javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. 
Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkal qilishdan 
ko‘zlangan ijtimoiy foydali natijaga erishilmagan va “yetkazilgan zarar” 
ijtimoiy-foydali maqsadga erishish natijasida olinishi mumkin bo‘lgan 
natijadan ko‘proq bo‘lgan taqdirda ham tavakkalchi shaxsni javobgarlikka 
tortishga sabab bo‘lmaydi. 
Tavakkalchilik, agar muayyan maqsadga erishish uchun qilinmasdan, 
unga eksperimentlar o‘tkazmasdan turib ham erishish mumkin bo‘lsa va 
tavakkalga yo‘l qo‘ygan shaxs huquq va qonun bilan qo‘riqlanadigan 
manfaatlarga zarar yetkazishining oldindani olmagan bo‘lsa, asossiz deb 
topiladi. 
Ayni vaqtda tavakkalchilik odamlarning halok bo‘lishi xavfi, 
ekologiya holatining buzilishi yoxud boshqa og‘ir oqibatlarning kelib 
chiqishi mumkinligini bila turib qilingan bo‘lsa, masalan, sifatsiz oziq-
ovqatlarni sotuvga chiqarish, katta maydondagi yerlarni zaharlash xavfi, 
suv shaxobchalarining zaharlanishi va hokazolar ro‘y bersa asosli 
tavakkalchilik hisoblanmaydi. 
Demak, quyidagilar: 
A) ko‘pchilik shaxslar hayoti uchun xavfli tarzda amalga oshirilgan; 
B) ekologik halokat yoki ommaviy qashshoqlik xavfini tug‘diruvchi; 
D) boshqacha og‘ir oqibatlarni keltirib chiqaruvchi tavakkalchilik 
asosli deb topilmaydi. 

---

253
Odamlarning halok bo‘lish xavfi deganda, tavakkalchilikni amalga 
oshirish oqibatida ikki yoki undan ortiq odamlarning hayoti xavf ostida 
qolishi tushuniladi.