Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

Jinoyatda ishtirokchilikning shakllari. 
Maxsus adabiyotlarda va darsliklarda jinoyatda ishtirokchilik turlicha 

---

274
klassifikatsiyalangan bo‘lib, jinoyatda ishtirokchilik shakl va turlarga 
bo‘linadi. 
Jinoyat sodir etishda ishtirokchilik shakli deganda, jinoyat sodir 
etishdagi o‘zaro aloqadorlik, ishtirokchilar harakatini oldindandan til 
biriktirgan holda amalga oshirilish darajasi, subyektiv aloqadorligi va 
xususiyatiga ko‘ra farq qiluvchi bir necha shaxslarning birgalikdagi 
harakati tushuniladi. Yuqorida keltirilgan har bir belgi ishtirokchilar 
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, til biriktirganlik va umumiy maqsadga 
erishishi uchun muvofiqlashtirilganligiga ko‘ra farq qiladi. Ishitrokchilar 
harakatining yuqori darajada tashkil qilinganligi va til biriktirilganligi 
ko‘zlangan maqsadga erishishni osonlashtiradi.
Ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyani tahlil qilishda sud va tergov 
organlari qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatilmagan, lekin jinoyatni to‘g‘ri 
kvalifikatsiya qilish imkonini beradigan belgilarga e’tibor berishlari lozim.
Ishtirokchilik obyektiv (ishtirokchilar o‘rtasidagi obyektiv 
aloqadorlik) va subyektiv (ular o‘rtasidagi subyektiv bog‘liqlik) 
mezonlarga ko‘ra turlarga bo‘linadi.
Obyektiv mezon ishtirokchilarning obyektiv tomondan 
aloqadorligida ifodalanadi, bu asosga ko‘ra ishtirokchilik, ikkita turga 
bo‘linadi:
1) oddiy ishtirokchilik 
2) murakkab ishtirokchilik. 
Obyektiv mezon ishtirokchilar o‘rtasidagi jinoyat sodir etishdagi 
aloqadorlikni ifodalaydi, ya’ni rollarning taqsimlanishi, kim qaysi vazifani 
bajarishini belgilab qo‘yilishi va boshqalar. 
Oddiy ishtirokchilikda birgalikda bajaruvchi shaxslar Jinoyat kodeksi 
Maxsus qismi moddasida ko‘rsatilgan jinoyatning obyektiv tomonini 
bevosita til biriktirmagan holda sodir etadilar.
Murakkab ishtirokchilikda (bajaruvchi bilan bir qatorda dalolatchi, 
tashkilotchi, yordamchi jinoyat sodir etishda ishtirok etadi) jinoyat sodir 
etishda birgalikda ishtirok etishning o‘ziga xosligi shunda ko‘rinadiki, 
faqat ishtirokchigina Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasida 
ko‘rsatilgan jinoyatning obyektiv tomonini bevosita bajaradi, boshqa 
ishtirokchilar esa jinoyatni bilvosita bajaradilar.
Ishtirokchilik to‘satdan vujudga kelishi mumkin, bu 
ishtirokchilarning jinoiy harakatini amalga oshirish uchun birlashishida 
ifodalanadi. Bezorilik, nomusga tegish jinoyatlari ko‘pincha birgalikda 
sodir etiladi. 
Ishtirokchilikning subyektiv mezoni ishtirokchilarning jinoiy 

---

275
harakatni amalga oshirishda o‘zaro kelishganligi bilan belgilanadi. Bu 
mezon asosida ishtirokchilik:
1) oldindandan til biriktirilgan;
2) oldindandan til biriktirilmagan ishtirokchiliklarga bo‘linadi. 
Oldindandan til biriktirilmagan ishtirokchilik, bevosita jinoyat sodir 
etish jarayonida yoki muayyan vaqt oralig‘ida (masalan A. ismli shaxs 
odam o‘ldirish maqsadida B.ni ura boshlaydi, buni kuzatib turgan V. ismli 
shaxs ham unga qo‘shilib B.ni uradi va odam o‘ldirish jinoyati sodir 
etiladi), lekin jinoyat sodir etilgunga qadar til biriktirilmaydi. Bunday 
ishtirokchilikda til biriktirganlik darajasi minimal bo‘lib, jinoyat obyektiv 
tomonini tashkil qiluvchi harakatlar to‘liq yoki qisman amalga oshiriladi, 
ishtirokchilar o‘z harakati orqali boshqasining harakatini to‘ldiradi.
Oldindandan kelishilgan ishtirokchilikda birgalikda jinoyat sodir 
etish haqida oldindandan til biriktirib, shuningdek, jinoyat sodir etilishidan 
oldindanroq til biriktirgan holda jinoyat sodir etiladi. Ishitirokchilikni 
kvalifikatsiya qilish uchun bu kelishuvga erishilgandan so‘ng qancha vaqt 
o‘tganligi ahamiyatga ega emas.
O‘zbekiston Respublikasining 1994 yilgi Jinoyat kodeksi 29-
moddasida esa jinoyatda ishtirokchilikning quyidagi shakllari belgilangan 
bo‘lib, bularga: 
1) oddiy ishtirokchilik; 
2) murakkab ishtirokchilik;
3) uyushgan guruh; 
4) jinoiy uyushmalar kiradi.