Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

Birinchi shart. Oxirgi zarurat holatida shaxsning huquq va 
manfaatlari himoyalanishi kabi boshqa shaxslarning, jamiyat va davlatning 
ham manfaatlari mudofaalanadi. 
Ikkinchi shart. Oxirgi zarurat holatida yetkazilgan zarar oldi olingan 
zararga qaraganda kamroq bo‘lishi kerak. Oldi olingan zararga nisbatan 
oxirgi zarurat holatida yetkazilgan zarar teng yoki haddan ortiq bo‘lsa, 
shaxs oxirgi zarurat holati chegarasidan chetga chiqqan hisoblanadi. 

---

245
O‘zbekistan Respublikasi Jinoyat kodeksining 38-moddasi 2-
qismida: «Shaxsning oxirgi zarurat holatida sodir etgan qilmishi basharti, 
oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqilmagan bo‘lsa, qonuniy deb 
topiladi», — deb qayd etilgan. 
Uchinchi shart. Oxirgi zaruratning zaruriy mudofaa holatidan farqi 
birinchi holatda zararning uchinchi shaxs manfaatlariga yetkazilishi 
zaruriy shart hisoblanadi. 
Amaldagi jinoyat qonunida birinchi marta (Jinoyat kodeksining 38-
moddasi, 3-qismi) oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqish tushunchasi 
berildi. Agar boshqa vositalar orqali xavfning oldindani olish mumkin 
bo‘lsa yoki yetkazilgan zarar oldi olingan zarardan oshib ketsa, qonun 
bilan qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga bunday zarar yetkazish oxirgi 
zarurat chegarasidan chetga chiqish deb topiladi. Shaxsning qilmishni 
oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqmasdan sodir etishini oxirgi 
zaruratning huquqiyligi shartlaridan biri deb hisoblash mumkin. Qilmishni 
oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqish deb topish borasida tergov va 
sud organlari oxirgi zarurat holatining mavjudligi, «majburiylik» va 
«muvofiqlik» belgilaridan tashqari yuqorida sanab o‘tilgan barcha huquqiy 
shartlar mavjudligiga e’tibor berishlari kerak. Bundan tashqari, oxirgi 
zarurat doirasidan chetga chiqish deb kvalifikatsiya qilish uchun shaxs 
qilmishining subyektiv tomonini ham inobatga olish zarur. Kuchli ruhiy 
hayajonlanishda shaxs o‘zining qilmishini har doim ham to‘g‘ri baholay 
olmasligi mumkin. 
Oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqishda shaxs qilmishi 
subyektiv tomonining maqsadi ijtimoiy foydali ahamiyatga ega bo‘lib, 
kamroq zarar yetkazish vositasida ko‘p miqdordagi zararni bartaraf etishni 
bildiradi. 
Oxirgi zaruratni amalga oshirish barcha shaxslarning subyektiv 
huquqidir. Bu borada qonunda hech qanday cheklov mavjud emas. Ayni 
vaqtda xavfni bartaraf etish ma’lum bir shaxslarning xizmat majburiyati 
hisoblanadi. Masalan, militsiya, MXX, davlat yong‘inni nazorat qilish 
organlari xodimlari va h.k. Bunday hollarda ushbu shaxslarning qilmishlari 
umumiy qoidalar bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi kerak. 
Oxirgi zarurat holatida sodir etilgan qilmishning qonuniyligini 
baholashda oldi olinishi lozim bo‘lgan xavfning xususiyati va xavflilik 
darajasi, shunday xavfning haqiqatan mavjud yoki mavjud emasligi va yuz 
bergan vaqtning yaqinligi, xavfni qaytaruvchi shaxsdagi mavjud 
imkoniyatlar, vujudga kelgan vaziyatdagi ruhiy holati va ishning boshqa 
holatlari hisobga olinadi. 

---

246
Sud-tergov amaliyotida ruhiy yoki jismoniy zo‘rlik ta’siri ostida 
jinoyat sodir etish hollari ham uchrab turadi. Jinoyat qonunchiligi tarixida 
birinchi marta bunday holatlarning qonuniy yechimi O‘zbekiston 
Respublikasi Jinoyat kodeksining 38-moddasi 5-qismida aks ettirildi, 
jismoniy yoki ruhiy zo‘rlik natijasida huquqlar va qonun bilan 
qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazilganlik uchun javobgarlik 
masalasi sud tomonidan oxirgi zarurat holatini hisobga olgan holda hal 
qilinadi.