Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

 
6. Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish 
 
«Shartli ozod qilish» tushunchasi jinoyat huquqi nazariyasida 
mahkumni muddatidan ilgari davlat organlari tomonidan belgilangan 

---

436
tartibda nazorat ostiga olib, butunlay yoki qisman jazodan ozod qilishda 
ifodalanadi. Shartli ozod qilish shaxsni jazoni o‘tab bo‘lganidan so‘ng 
ozod qilishdan yoki amnistiya asosida ozod qilishdan farq qiladi.
Ba’zi davlatlarlarda mahkumni sud hukmi asosida belgilangan 
muddat davomida jazonii o‘tashini talab qilgan holda shartli jazodan ozod 
qilish jinoyat qonuniga kiritilmagan. Bu davlatlar jinoyat qonunida 
mahkum sud hukmi asosida belgilangan muddatdan ko‘p ham, kam ham 
bo‘lmagan jazoni o‘tashi lozim degan fikrni ilgari surilgan
1
: 
Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish ikkiga 
bo‘linadi: muddatidan ilgari shartli ozod qilish va muayyan muddatga 
shartli ozod qilish. Muddatidan ilgari shartli ozod qilish ba’zi 
mahkumlarga sud tomonidan belgilangan muddatdan oldindan jazodan 
ozod bo‘lish imkonini beradi, shu bilan bir qatorda agar ular belgilangan 
tartibni buzsa yoki qaytadan jinoyat sodir etsa jazoni o‘tash muassasasiga 
qaytarilishi mumkin. Muayyan muddatga shartli ozod qilish mahkumga bir 
necha soatga yoki kunga jazoni ijro etish muassasasini tashlab chiqib 
ketish imkonini beradi.
Davlatimiz ham mahkumni belgilangan jazo muddatidan ilgari 
tuzatish va qayta tarbiyalashdan manfaatdordir. Mahkumni tuzatish va 
qayta tarbiyalash maqsadiga jazo muddatini o‘tamasdan to‘rib ham 
erishish mumkin. Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod qilish o‘zida 
nafaqat mahkumni tuzatish va qayta tarbiyalash, balki umumiy va maxsus 
ogoxlantirish funksiyalarini ham bajaradi. Shuning uchun ham Jinoyat 
kodeksida tuzalish bilan bir qatorda jazodan ozod qilish uchun mahkum 
tomonida o‘talishi lozim bo‘lgan minimal jazo muddati belgilangan. 
Umumiy va maxsus ogoxlantirish jinoyatning og‘irlik darajasi, 
shuningdek,, voyaga yetmagan shaxs tomonidan sodir etilgan jinoyat 
uchun tayinlangan jazoning haqiqatan ham o‘talgan qismini aks ettiradi. 
Bu holatlar jinoyat o‘ta xavfli jinoyatchilar tomonidan sodir etilganida 
ularga nisbatan jazodan ozod qilishning ushbu turini qo‘llash mumkin 
emasligini anglatadi. 
Jazodan ozod qilishning bu turi jazonni o‘tayotgan shaxsni jazoning 
o‘talmay qolgan qismidan muayyan shartlar muvjud bo‘lgandagina ozod 
qilish mumkinligini ifodalaydi. Shuning uchun ham jazoni muddatidan 
ilgari shartli ozod qilish deyiladi. Jazoning o‘talmay qolgan qismi 
davomida mahkum muayyan shartlarni bajarishi lozim bo‘ladi, aks holda 
shartli ozod qilish bekor qilinishi mumkin.
1
“Условно-досрочное освобождение и другие виды уголовного освобождения”, 2000 г., Стр-3. 

---

437
Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish mazmuni 
mahkumni qonunda belgilangan jazo turlari uchun belgilangan talablarni 
bajarishi va mehnatga halol munosabatda bo‘lishi, shuningdek, sud 
tomonidan belgilangan jazo muddatining muayyan qismini o‘talganligida 
ifodalanadi. Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilishning 
moxiyati shundaki, jazoni o‘tayotgan shaxs o‘talmay qolgan muddat 
davomida yangi jinoyat sodir etmaslik sharti bilan sud tomonidan jazoning 
qolgan qismini o‘tashdan ozod qilinadi. Jazoning o‘talmay qolgan qismi 
sinov muddati ahamiyatiga ega bo‘lib, uning shartlarini bajarmaslik jazo 
muddatini xisobga olishga, yani yangi tayinlangan jazoga qo‘shishga va 
jazodan ozod qilishni to‘xtatishga asos bo‘ladi. Shu asosga ko‘ra jazodan 
muddatidan ilgari shartli ozod qilish jazodan ozod qilishning shartli va 
qisman jazodan ozod qilish turiga kiradi.
Jazoni o‘tashdan ozod qilinishi mumkin bo‘lgan jazo turlari qonunda 
belgilab qo‘yilgan (Jinoyat kodeksi 73-modda, 1-qism). Bu jazo turlariga: 
ozodlikdan mahrum qilish, intizomiy qismga jo‘natish, xizmat bo‘yicha 
cheklash yoki axloq tuzatish ishlari kiradi.
Jazodan ozod qilishniig obyektiv shartlaridan yana biri mahkumni 
belgilangan jazo muddatining muayyan qismini o‘taganligi hisoblanadi. 
Bu mahkum tomonidan sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavflilik 
darajasiga bogliq. Jazodan shartli ozod qilish mahkum tomonidan faktik 
jihatdan jazoning: 
1) ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan yoki uncha og`ir bo`lmagan 
jinoyat uchun sud tomonidan tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan 
birini; 
2) og`ir jinoyat shuningdek, qasddan sodir etgan jinoyati uchun, 
agar shaxs ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilingan bo`lsa, sud tomonidan tayinlangan jazo 
muddatining kamida yarmini.
3) o`ta og`ir jinoyati uchun, shuningdek, jazoni o`tashdan 
muddatidan ilgari shartli ozod qilingan yoki jazosi yengilrogi bilan 
almashtirilgan shaxs jazoning o`talmagan qismi mobaynida yangi jinoyat 
sodir etganligi uchun hukm qilingan bo`lsa, sud tayinlagan jazo 
muddatining kamida uchdan ikki qismini xaqiqatda o`tab bo`lganidan 
keyin qo`llanishi mumkin.
Shartli ozod qilishni qo‘llashning subyektiv asoslariga mahkumni 
belgilangan jazo turlari uchun o‘rnatilgan tartib qoida talablarini bajargan 
va mehnatga halol munosabatda bo‘lganligi kiradi.  

---

438