Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, muddatidan ilgari shartli ozod 
qilishning quyidagi xususiyatlari mavjud:
• 
shaxsga erkinlikdagi turmush turziga moslashishga va tiklanib 
olishi uchun imkon beradi 
• 
uning ustidan nazoratni amalga oshirishni taminlaydi va qayta 
jinoyat sodir etish extimolini kamaytiradi
• 
shaxsning ijtimoiy xavfsizligini hisobga olgan holda unga 
imkoniyatlar va imtiyozlar beradi

---

441
• 
ozodlikdan mahrum qilish joyidagi bosim darajasini 
kamaytiradi. 
7. Jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish
Jazoni yengilrogi bilan almashtirish jazondan muddatidan ilgari 
shartli ozod qilishdan farqli ravishda shartsiz hisoblanadi. Jinoyat kodeksi 
74-moddasida ko‘rsatilgan jazodan ozod qilishning ushbu turi mahkumga 
nisbatan unga tayinlangan jazoga nisbatan yengilroq turdagi jazoni 
qo‘llash orqali ham Jinoyat kodeksida belgilangan jazoning maqsadiga 
erishish mumkin degan xulosaga kelinganida qo‘llaniladi.
Jazoning o‘talmay qolgan qismini yengilrogi bilan almashtirishning 
mohiyati mahkumni jazoning muayyan turini yengilrogi bilan 
almashttirishda ifodalanadi. Bu almashtirish faqatgina ozodlikdan mahrum 
qilish va axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslarga nisbatan 
qo‘llaniladi. Boshqa jazo turlari yengilroq turdagi jazo bilan almashtirilishi 
mumkin emas. Jazoni yengilrogi bilan almashtirish mahkum jazo turlari 
uchun belgilangan tartib qoida talablarini bajargan va mehnatga halol 
munosabatda bo‘lgan hollarda qo‘llanishi mumkin. Bunda mahkumning 
mehnatga, va u yerdagi mehnat jamoasiga munosabati, va boshqa holatlar 
inobatga olinadi. 
Jazoning o‘talmay qolgan qismini yengiroq turdagi jazo bilan 
almashtirishda qo‘shimcha jazo qo‘llanilgan bo‘lsa, bu jazo turini bekor 
qilish yoki uning muddatini qisqartirish masalasi jinoyat qonunida 
belgilanmagan. Shunday bo‘lsada sud mahkumni qo‘shimcha jazodan 
to‘liq yoki qisman ozod qilinishi mumkin. Bunda qo‘shimcha jazo turi 
boshqa xech qanday jazo bilan almashtirilmaydi.
Qonun jazoni yengirogi bilan almashtirishni qo‘llashning asosi 
sifatida:
a) u qo‘llanishi lozim bo‘lgan shaxslar doirasini;
b) tayinlangan jazoning eng kam muddatlarini amalda o‘tashni 
belgilaydi.
Jazoning o‘talmagan qismi yengilroq turdagi jazo bilan almashtirish 
jazoning qonunda belgilangan qismi o‘talgandan so‘ngina qo‘llanishi 
mumkin.
Ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan yoki uncha og`ir bo`lmagan jinoyati 
uchun sud tayinlagan jazo muddatini kamida to`rtdan bir qismini o`tagan 
shaxsga qo`llanilgan jazo yengilroq turdagi jazo bilan almashtirilishi 
mumkin. Masalan, uch yil muddatga ozodlikdan mahrum etilgan mahkum, 

---

442
jazoning kamida bir yilini o‘tagandan so‘ngina (uchdan bir qismini) 
yengilroq turdagi jazo bilan almashtirilishi mumkin.
Og`ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, 
agar u ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilinib, sud tayinlagan jazo muddatini kamida uchdan birini
o`tagan bo`lsa yengilroq turdagi jazo bilan almashtiriladi. O`ta og`ir, 
shuningdek jazoni muddatidan ilgari shartli ozod qilish yoki yengilrogi 
bilan almashtirish qo`llanilgan va jazoning o`talmagan qismi mobaynida 
qasddan sodir etgan yangi jinoyati uchun esa, sud tayinlagan jazo 
muddatining kamida yarmini o`tab bo`lganidan keyingina jazodan ozod 
qilishning ushbu turi qo`llaniladi.
Ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jazoning o‘talmagan qismi 
axloq tuzatish ishlari bilan almashtirilganda axloq tuzatish ishlari 
ozodlikdan mahrum qilishning jazosining o‘talmagan qismi muddatiga 
tayinlanadi. 
Bu shuni anglatadiki, masalan ozodlikdan mahrum qilish jazosining 
o‘talmagan to‘rt yillik muddati, axloq tuzatish ishlari jazosi bilan 
almashtirilganda, axloq tuzatish ishlarining umumiy muddati, olti oydan 
kam bo‘lishi va uch yildan ortiq bo‘lishi mumkin emas. 
Axloq tuzatish ishlari jazosiga nisbatan yengilroq jazo turi muayyan 
huquqdan mahrum qilish va jarima jazosidir. Lekin bu jazo turi 
almashtirilganda, jarima jazosi bilangina almashtirilishi mumkin. Bunda 
bir oylik axloq tuzatish ishlari jazosi eng kam oylik ish xaqining ikki 
barobariga tenglashtirib hisoblanadi. 
Jazoni yengilrogi bilan almashtirish ayrim jinoyatchilar uchun 
qo‘llanilmaydi. Bu shaxslar doirasi Jinoyat kodeksi 73-moddasi 4-qismida 
belgilangan: 
1) o‘lim jazosi avf etish tariqasidagi ozodlikdan mahrum ettish 
jazosi bilan almashtirilgan shaxslar; 
2) o‘ta xavfli retsidivistlar; 
3) uyushgan guruh va jinoiy uyushmaning tashkilotchi va 
qatnashuvchilari; 
4) javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda odam o‘ldirish, o‘n 
to‘rt yoshga to‘lmaganligi aybdorga ayon bo‘lgan jaabrlanuvchining 
nomusiga tegish yoki unga nisbatan zo‘rlik ishlatib, jinsiy extiyojni 
g‘ayritabiy usulda qondirish, O‘zbekiston Respublikasiga tinchlik va 
xavfsizligiga qarshi jinoyat sodir etish, jinoiy uyushma tashkil etish, 
yadroviy, kimyoviy biologik va boshqa xildagi ommaviy qirgin 
qurollarini, shunday qirgin qurollarni ishlab chiqarish uchun foydalanish 

---

443
mumkinligi ayon bo‘lgan materiallar va uskunalarni , giyohvandlik 
vositalari yoki psixatrop moddalarni kontrabanda qilish, shuningdek, 
giyohvandlik moddalari va psixatrop moddalarni ko‘p miqdorda 
g‘ayriqonuniy ravishda sotish uchun hukm qilingan shaxslar 
5) jazoni o‘tash rejimini ashadiy buzuvchi shaxslarga nisbatan.
Qonun jazoni yengilrogi bilan almashtirganda, shartli hukm 
qilish kabi mahkumning xulqiga nisbatan xech qanday shart qo‘yilmaydi. 
Mahkum yengilroq turdagi jazoni o‘tash davomida belgilangan tartibni 
buzgan hollarda ham, sud qaytadan og‘irroq jazo bilan almashtirishga 
xaqli emas. Agar yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxslar jazoning 
o‘talmagan qismi davomida yangi jinoyat sodir etsalar, bunda ularga 
nisbatan bir necha hukmlar yuzasidan jazo tayinlanadi. Bunda yangi 
tayinlangan jazo va asosiy jazo bilan almashtirilgan yengiroq turdagi 
jazolar hisobga olinadi.