Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

1. Menejment faoliyatining iqtisodiy mazmuni, vazifalari 

---

 271
«Boshqaruv» atamasi italyancha «managgiare» so‘zidan olingan. 
Dunyoning juda ko‘plab mamlakatlarida esa iqtisodiy sohadagi boshqaruv 
«management», siyosiy sohadagi boshqaruv «governance» 
(«government»), texnika sohasidagi boshqaruv esa «control» («control-
ling») atamalari bilan ifodalanadi. 
Boshqaruvning mohiyati haqida aniq va bir xilda tushuniladigan 
fikrlar mavjudligi bo‘yicha tasavvurlar vujudga kelishi mumkin. Afsuski, 
real hayotda bunday emas. Hozirgi kunda boshqaruvni aniq ilmiy 
kategoriya sifatidagi, umume’tirof qilingan ta’rifi ishlab chiqilmagan. 
Umuman olganda, «boshqaruv» tushunchasi turli ma’nolarni 
ifodalaydi. Juda ko‘p hollarda «boshqaruv» tushunchasi boshqaruv 
faoliyatini amalga oshiradigan subyektlar – muassasa (tashkilot)larni 
ifodalashda qo‘llaniladi.
Menejmentga iqtisodiy va yuridik adabiyotlarda quyidagicha ta’rif 
berilgan: 
Menejment (ingl. management – boshqaruv, tashkilotchi) – firma 
faoliyatining bozor sharoitiga moslashib turishida katta ahamiyatga ega 
faoliyat. Keng ma’noda menejment maxsus boshqarish faoliyatini 
bildiradi. Menejment firmaning ishlab chiqarish, tijorat va moliyaviy 
faoliyatini boshqarish bo‘lib, firma jamoasining guruhiy manfaatiga 
xizmat qiladi. Menejmentning obyekti korxona faoliyati, uning subyekti 
esa boshqarish ishini bajaruvchi idoralar va ularning xodimlaridir. 
Menejer (ingl. manager – boshqaruvchi) – korxona va tashkilot 
hamda uning quyi qatlamining boshqaruvchisi. Shuningdek, menejerlar 
maxsus tayyorgarlik ko‘rgan, boshqarishning sir-asrorlarini, qonun-
qoidalarini chuqur biluvchi malakali mutaxassislar, yollanma 
boshqaruvchilar bo‘lib hisoblanadilar. 
Menejment xo‘jalik faoliyatini samarali tashkil etish uchun 
boshqarish, rahbarlik qilish, moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan 
unumli foydalanish san’ati, usullari, shakllari va vositalari majmuidir. U 
o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishish yo‘lida ishlab chiqarish 
faoliyatini tashkil etish, rejalashtirish va nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. 
Menejment ishlab chiqarishni tashkil etishning eng asosiy omillaridan biri 
hisoblanadi. Chunki u ishlab chiqarish omillarini holat sifatiga bevosita 
ta’sir etadi. Menejment hozirgi zamon iqtisodiy munosabatlarining 
alohida sohasidir.
Menejment fan sifatida XIX asrning o‘rtalarida paydo bo‘ldi. Chunki 
shu davrda texnika va texnologiya rivojlanib, ishlab chiqarish 
miqyoslarining o‘sishi kuchaydi. Bu esa uni boshqarishni 

---

 272
murakkablashtirib yubordi va u boshqarishga tegishli bilimlarni talab 
etuvchi, faoliyatning maxsus sohasiga aylandi. Menejment ishlab 
chiqarish korxonalarining iqtisodiy faoliyatini tashkil etish bilan ularning 
ijtimoiy-sotsial va iqtisodiy samaradorligini ta’minlaydi. U ishlab 
chiqarish samaradorligini oshirishga ta’sir etgan holda pirovard natijada 
mavjud ehtiyojlarini to‘liq qondirishga qaratilgandir. 
Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida sotuvchilar o‘z tovarini 
imkon boricha ko‘proq foyda beradigan qilib sotishga, xaridorlar esa bu 
tovarlarni imkon boricha arzonroq xarid qilishga intiladi. Ularning 
manfaatlari bozordagi baholar mexanizmi orqali muvozanatlashadi. Shu 
munosabat bilan bozor iqtisodiyotining qanday tamoyillari tadbirkorlarga 
xos bo‘lib hisoblanadi, degan savol tug‘ilishi tabiiy. 
Menejmentning asoschisi amerikalik muhandis va tadqiqotchi 
F.Teylordir. U boshqaruvchi nima qilishni va eng yaxshi, arzon usulda uni 
amalga oshirishni aniq bilishi san’ati, deb ta’kidlaydi. Shu ta’rifga asosan 
boshqaruv sikllari quyidagi to‘rt vazifani ado etadi: 
– rejalashtirish; 
– tashkil etish; 
– motivatsiya; 
– nazorat. 
Bu vazifalar moddiy boylik yaratish, mablag‘ bilan ta’minlash, 
marketing va boshqalarga doir boshqaruv faoliyatining hamma turlarini 
o‘z ichiga oladi. Vazifalarni birma-bir tavsiflab chiqish maqsadga 
muvofiqdir: