Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Mavzu yuzasidan asosiy xulosalar: 
1. Soliqlar – milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida 
uning bir qismini davlat ixtiyoriga olish shartidir. 
2. Soliqqa tortish iqtisodiy madaniyatning bir elementi bo‘lib, 
davlatlarning bozor iqtisodiyotiga o‘tgan yoki o‘tmaganligiga qaramay, 
ularning hammasiga xosdir. Soliqlarning hozirgi kundagi o‘rni esa huquqiy 
ong, iqtisod, davlat nazorat tizimining yuqori darajadagi rivojlanishi natijasida 
paydo bo‘lgan.
3. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda keng miqyosdagi soliq islohotlari 
amalga oshirildi. Natijada bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan, davlat 
budjetini to‘ldirishni va davlatning zarur xarajatlarini moliyalashtirishni 
ta’minlaydigan, shuningdek aholi daromadlarining o‘sishini, iqtisodiyotni 
modernizatsiya qilish, uning yangi tarmoqlari, kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantiradigan zamonaviy soliq tizimi 
yaratildi.
4. Soliq qonunchiligi – bu soliq to‘lovchilar va soliqchi o‘rtasidagi 
majburiyat, ma’lum huquqiy munosabatlarni aks ettiradi. Soliq qonunlari 
soliqlarning turlari, soliq obyekti, soliq stavkasi, soliqni hisoblash va to‘lash 
tartibi, soliqqa tortish bo‘yicha imtiyozlarni aniqlab beradi. O‘zbekistonda 
soliq qonunchiligini takomillashtirish, soliq huquqini bosqichma-bosqich 
kamaytirib borish, soliq to‘lovchilarni ularning xo‘jalik faoliyatiga asossiz 
aralashuvlardan himoya qilishni kuchaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rish 
bilan bir vaqtda, soliqqa tortish tizimini takomillashtirish va soddalashtirish 
borasida tizimli ishlar amalga oshirilayotir. 

---

 473
16-MAVZU. AGRAR SOHADAGI IQTISODIY MUNOSABATLAR 
1. Qishloq xo‘jaligining respublika iqtisodiyotidagi 
 o‘rni va ahamiyati 
Qishloq xo‘jaligi O‘zbekiston milliy iqtisodiyotining muhim 
tarmog‘idir. U aholining qishloq xo‘jalik mahsulotlariga, sanoatning esa 
xom ashyoga bo‘lgan talabini qondiradi. Qishloq xo‘jaligining xususiyati 
shundan iboratki, u ko‘proq ob-havo va iqlim sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. 
Albatta, unda suv resurslari muhim rol o‘ynaydi. 
Hozirgi davrda aholi iste’mol qilayotgan oziq-ovqat mahsulotlarining 
95–97 foizga yaqini shu tarmoqda yetishtiriladi. Kelajakda boshqa 
tarmoqlar izchil rivojlanishi natijasida qishloq xo‘jaligining yalpi ichki 
mahsulotdagi ulushi bir oz kamayishi mumkin. Lekin shunga qaramay, 
tarmoqning iqtisodiy salohiyati respublika iqtisodiyotida sezilarli darajada 
bo‘laveradi. Chunki, respublikamiz agrar industrlashgan davlatdir. 
O‘zbekiston aholisining uchdan ikki qismi qishloqlarda yashamoqda. 
Jami mehnat resurslarining 40 foizga yaqini qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishida qatnashmoqda. Tarmoqda mahsulot yetishtirish uchun 25,8 
mln. ga qishloq xo‘jalik yerlaridan foydalanilmoqda. Bu qishloq 
xo‘jaligida foydalanilayotgan umumiy yer maydonining 74,6 foizini 
tashkil etadi. Ma’lumki, eng unumdor yerlar sug‘oriladigan yerlardir. 
Ularning 95,1 foizidan qishloq xo‘jaligida foydalanilmoqda. 
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligining mustaqillik yillari arafasidagi 
vaziyati.
Prezident Islom Karimov Vatanimiz poytaxti Toshkent 
shahrining 2200 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida 
«Qishloq xo‘jalik sohasini, qishloq taraqqiyotini mamlakatimiz rivojining 
yetakchi kuchi sifatida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi darajasini 
ko‘tarishga alohida ahamiyat berilganligi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi 
sharoitida iqtisodiyotimiz negizlarini mustahkamlashda muhim omil 
bo‘lganligini» ta’kidlagan edi.
O‘zbekistonning o‘ziga xos milliy taraqqiyot modeli va mashhur besh 
tamoyil asosida amalga oshirilayotgan islohotlar, jumladan, qishloq 
taraqqiyoti va farovonligini ta’minlashga qaratilgan tub o‘zgarishlar 
siyosati o‘tgan asrning 80-yillari oxiridan boshlangan yangilanish va 
bunyodkorlik jarayonining tarkibiy qismidir. Shu o‘rinda o‘sha davrlarda 
qishloqlarimizning ahvoli, u yerda istiqomat qiluvchi aholining turmush 
tarzi qanday edi, degan savol tug‘iladi. 

---

 474
Ta’kidlash joizki, o‘sha davrda respublikamizni sobiq ittifoqning xom 
ashyo bazasiga aylantirish maqsadi mustabid tuzum manfaatlaridan kelib 
chiqib amalga oshirilar edi. Mamlakat iqtisodiyoti asosan bir soha – 
paxtachilikdan iborat bo‘lib, boshqa sohalarga ham shu nuqtai nazardan 
munosabat bildirilar edi. Barcha ekin maydonlarining bor-yo‘g‘i 8–10 
foiziga bug‘doy ekilgani ham mash’um paxta yakkahokimligining og‘ir 
oqibatlari natijasi edi, xolos. Shuning uchun ham mamlakat hayoti uchun 
eng zarur mahsulotlar – don, go‘sht, sut, kartoshkaning katta qismi 
chetdan olib kelina boshlandi. 1989-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, 
O‘zbekistonda umumiy ekin maydonlarining 95 foizdan ortig‘i kolxoz va 
sovxozlar, demak, davlat ixtiyorida edi. XX asr boshida «Yer – 
dehqonlarniki» shiori ostida o‘z hokimiyatini o‘rnatishga muvaffaq 
bo‘lganlar hech qancha o‘tmay kollektivlashtirish siyosatini o‘ylab topgan 
edilar. Natijada, barcha ekin maydonlari aholidan tortib olindi. Pirovardida 
1960–1980-yillar davomida O‘zbekistonda tomorqa ajratish deyarli 
to‘xtab qolgan edi. Hatto qishloqlarda ham 8 yoki 10 sotix hovlida 3–4 
oila yashashga majbur bo‘ldi. O‘sha davrda mavjud ekin maydonlarining 
4 foizga yaqini shaxsiy tomorqa xo‘jaliklari ixtiyorida edi, xolos. Paxta 
yakkahokimligi, qishloq bilan shaharni sun’iy tarzda yaqinlashtirish 
siyosati 1989-yilning 29-iyuniga, ya’ni O‘zbekistonda mamlakat 
rahbariyati almashganiga qadar davom etdi. Qishloq dardini, muam-
molarini yaxshi tushungan, yurakdan his etgan Yurtboshimiz Islom 
Karimov tashabbusi bilan 1989-yil 15-avgustda «Kolxozchilar, sovxoz