Microsoft Word Материал резина lotin

Smoked-shits (Ribbed Smoked Sheets) turidagi tabiiy kauchukni olish 
uchun oldin lateksdagi kir bo‘lgan qismini filtrlanadi. So‘ng kauchuk quyqasini 
(o‘z- o‘zidan koagulyasiya bo‘lgan0 15-17% konsentrgacha suyuqlashtirib va 1% 
uksus kislota solib maqsus yog‘och idishlarda aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan 
koagulyar to‘g‘ridan to‘g‘ri valsda ishlov berilib, siqilib 6 mm list holida hosil 
bo‘ladi. Ularni ham dog‘lar bo‘lsa qovurg‘asimon yuzali valsdan o‘tkazilib, 10-15 

---

41 
soat davomida kauchukdagi suvda eruvchi qismi va uksus kislotani olib tashlash 
uchun ushlab turiladi. Undan so‘ng quritgichga qo‘yiladi. Quritgichni tag qismidan 
yong‘oq po‘stlog‘i va nam yog‘och yordamida dudlanadi. Dudlash 7-10 kun 
mobaynida va 40-45
o
С haroratda olib boriladi. Yonish vaqtidagi hosil bo‘lgan 
fenol birikmalari, antibaktirial xususiyatini o‘ynaydi. Ular kip holatda bo‘lib, 101,5 
dan 113,0 kg gacha bo‘ladi.
Svetliy krep (Pale Crepe Rubber) bu turdagi kauchuk 4 sorti bo‘lib, qalin 
va yupqa list ko‘rinishida qadoqlanadi. Uni tayyorlash vaqtida 15-17% 
suyuqlantirilgan lateks aralashmasiga 1% natriy sulfit (Lateks:tuz=100:10 
nisbatida) qo‘shiladi. Buning natijasida aralashma to‘qlashishi oldini olinadi, 
(ya’ni ajralgan kauchuk faza sulfat kislota bilan ta’sirlashib, uni oqartiradi. Shu 
bilan birga sulfit kislota antibaktirial vazifaniyam bajaradi. Ikkala tuzni qo‘shish 
natijasida (uksus kislota va sulfit tuzi) aralashma quyuqlasha boshlaydi va uni 
mayda setkalar orqali o‘tkaziladi. Setkalarni o‘lchamlari bir xil bo‘lishi kerak. 
Hosil bo‘lgan bo‘laklar uch valli agregatda suv bilan yuviladi. Har bir val o‘zini 
funksiyasi bo‘lib, 2 ta val yordamida ortikcha serumasi (suvli qoldig‘ini), 3 chi val 
yordamida tekis tasma sifatida chiqadi. Ularni quritgichda 2-3 hafta va 30-35
o
C 
haroratda quritiladi. Hosil bo‘lgan namunada umuman dog‘ bo‘lishi kerak emas. 
Odatda ularni 72,5 dan 101,5 kg gacha kipa holida qadoqlanadi.
Shu bilar birga CMR (malaziya navi) ham bo‘lib, ajratib olish 
texnologiyasi yuqoridagi 2 navidan tubdan farq qiladi. 
Rezina aralashmalari o‘z tarkibida kauchukdan tashkarii quyidagi 
ingredientlar buladi:
1) vulkanlovchi agentlar;
2) vulkanizatsiyani tezlatuvchilar; ba’zan esa sekinlatuvchilar;
3) to‘ldiruvchilar;
4) plastifikatorlar;
5) stabilizatorlar; 
6) antioksidantlar.

---

42 
Ba’zi hollarda bu komponentlardan tashqari yana bo‘yok, plastiklar va x.k. 
xam qo‘shiladi. 
1839 yilda Ch.Gudir yopishqoq tabiiy kauchuk qizdirilib oltingugurt (8% 
gacha) bilan qayta ishlansa. yopishmaydigan va elastikligi kauchukdan yuqori
bo‘lgan mahsulotga aylanishini aniqlangan. Bu jarayon kauchukni vulkanlash 
deyiladi va hosil bo‘lgan mahsulot rezina deyiladi. 
Kauchukniig ximiyaviy tuzilishini aniqlashda K. Garries ishlari katta rol 
o‘ynadi. U kauchukni ozonladi va reaksiya natijasida hosil bo‘lgan 
mahsulotlarning 95% i levulin aldegiddan iborat bo‘lishini ko‘rsatdi. 
Tabiiy kauchuk – izoprenni polimerlash mahsuloti ekanligi va uning 
tuzilishi 1924-yilda nemis kimyogari G. Shtaudinger tomonidan aniqlandi. 
Izoprenning polimerlanishi 1-4 mexanizmda boradi: 
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C
CH
3
CH CH
2
n
Tabiiy kauchuk – izoprenni polimerlash mahsuloti ekanligi va uning tuzilishi 
1924-yilda nemis kimyogari G. Shtaudinger tomonidan aniqlandi. Izoprenning 
polimerlanishi 1-4 mexanizmda boradi: 
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
C
CH
3
CH CH
2
n
Tabiiy kauchukning tuzilishi sis – izomerga to‘g‘ri keladi va uning eritmasi 
lateks deyiladi.
Lateks – oqrangli, yopishqoq, uzoq turib qiyomsimon massaga aylanadigan 
modda. 

---

43 
H
3
C
C C
H
H
2
C
CH
2
CH
2
C C
H
H
3
C
CH
2
CH
2
C C
H
H
3
C
CH
2
Tabiiy kauchuk sis-1,4 poliizopren 
Kauchukning yuqori elastikligi uning makromolekulalarining o‘ziga xos 
tuzilishidan kelib chiqadi. Oddiy uglerod uglerod bog‘lari atrofida to‘yingan 
uglerod atomlarining erkin aylanishi natijasida zanjir turlicha formalarni 
(konformatsiyalarni) egallashi mumkin. Kauchuk molekulasidagi 1,5 holatda 
joylashgan qo‘shbog‘lar bunga sezilarli ta’sir qilmaydi.
Tabiiy kauchukning trans – tuzilishli holati ham mavjud bo‘lib, guttapercha 
deyiladi. O‘zining tezda qotishi (kristallinishi) bilan sis- poliizoprendan farq qiladi. 
Guttapercha tabiiy kauchukning fazoviy izomeri bo‘lib, trans-1,4-poliizopren 
tuzilishiga ega: 
H
2
C
C C
H
3
C
CH
2
H
CH
2
C C
H
3
C
H
CH
2
CH
2
C C
H
3
C
CH
2
H
n
trans-poliizopren (guttapercha)