Microsoft Word Материал резина lotin

 
3.6. Plastifikatorlar va yumshatgichlar 
Rezina qorishmalarini qayta ishlash jarayonini osonlashtirish, oquvchanlik 
temperaturasini, qovushqoqligini kamaytirish, ingredientlarni bir tekisda 
tarqalishini ta’minlash uchun qo‘shiladigan moddalarni yumshatuvchilar deb 
ataladi. YUmshatgichlar rezinaning sovuqlikka chidamliligini oshirmaydi.

---

131 
Yumshatgich sifatida har xil organik moddalar qo‘llaniladi. Ularni quyidagi 
guruhlarga bo‘lish mumkin: 
- neftdan olinadigan moddalar; 
- tosh ko‘mirga qayta ishlov berishda hosil bo‘luvchi moddalar;
- o‘simlik moylari;
- moyli kislotalar;
- sintetik moddalar. 
Yumshatgichlar rezina qorishmada ingredientlarni bir tekisroq taqsimlanishini 
ta’minlaydi, aralashtirishda qizishni kamaytiradi shu bilan vaqtidan oldin 
vulqonlanishni oldini oladi, elektr quvvatini harajatini kamaytiradi rezina 
qorishmalari tayyorlashda va unga ishlov berishda, cho‘kishni kamaytiradi, 
kalandrlashda va shpritslashda formalashni yaxshilaydi, xamda (formalarda) 
qoliplarda vulqonlanishda, vulkonlanish boshlanishida rezina qorishmalari 
yumshoqlanish haroratini pasaytiradi. YUmshatgichlar rezina qorishma 
komponentlari bilan reaksiyaga kirishish oqibatida vulqonlanishga ta’sir 
ko‘rsatadilar, vulkanizatlarning eskirishi va fizik-mexanik xossalariga xam. 
Yumshatgichlarni qo‘llash (ishlatish) rezina va rezina qorishmalarni xossalarini 
o‘zgartirishning eng qulay usuli. 
Plastifikatorlar – kichik molekulyar moddalar bo‘lib, ma’lum kimyoviy 
tuzilishga egadir. Ularni rezina aralashmasi yoki kauchukka qo‘shilganda energetik 
o‘zaro ta’sir ostida plastik (yumshoq) materiallar hosil bo‘ladi. 
Plastifikatorlar qo‘shilganda yumshoqlik ko‘payishi bilan birga, energiya 
sarfi, rezina aralashmasi tayyorlash vaqti va aralashuvdagi issiqlik hosil bo‘lishi 
kamayadi.

---

132 
 
Plastifikatorlarning klassifikatsiyasi: 
Plastifikator 
sifatida 
organik 
birikmalarning har xil sinfiga tegishli moddalar ishlatiladi. Kelib chiqishiga qarab 
ularni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: 

Neft mahsulotidan olinadigan moddalar; 

Toshko‘mir qayta ishlash mahsulotlari; 

O‘simlik moddalari; 

YOg‘ kislotalari; 

Sintetik moddalar 

Neftni qayta ishlash chiqindilari. 
Yuqorida ko‘rsatilgan moddalar qatorida hozirgi davrda sanoat 
chiqindilaridan foydalanish muhim vazifalardan biri bo‘lib hisoblanadi. 
DOF 

---

133 
Plastifikatorlar – aralashmalarni vulkanizatsiyalash jarayoniga ham ta’sir 
etadi. Ayrim plastifikatorlar oltingugurtni va kuchlantirgichlarni eritadi va bu 
aralashmani gomogenligini (bir fazali) yaxshilaydi. Rezinalarni sovuqqa 
chidamliligi oshadi. Ular rezina qorishmalarini vulkanizatsiyalanish agentlarini 
eritib aralashmalarini gomogenligini oshirish natijasida vulkanizatsiyalanish 
jarayoniga ta’sir qiladi. 
Elastomerlarda erkin radikallar hosil qiluvchi va plastikatsiya jarayoni yoki 
kimyoviy plastifikatorlar nomi berildi. Ularning ta’siri asosan elastomerlarda 
mexanik kuchlar va issiqlik ta’siridan xosil bo‘luvchi erkin radikallarni 
stabilizatsiya qilishdan iboratdir va quyidagi ko‘rinishdan iborat [14,15].