Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi
Download 0.75 Mb.
|
Microsoft Word ÐÐµÒ³Ð½Ð°Ñ Ð»Ð¾Ñинда о м doc-www.fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4-mavzu
|
Savol va topshiriqlar
1. Mehnat huquqining konstitutsiyaviy prinsiplarini tushuntirib bering. 2. Mehnat huquqi subyektlarining doirasini aniqlang. 3. Xodim va ish beruvchilarning asosiy huquqlari nimalardan iborat? 4. Fuqarolarning mehnat huquqi subyekti sifatida huquqiy maqomini ko‘rsatib bering. 5. Kasaba uyushmalarining mehnat huquqi subyekti sifatida faoliyati nimalardan iborat? 52
MEHNAT SHARTNOMASI. ICHKI ISHLAR IDORALARIGA XIZMATGA QABUL QILISHNING XUSUSIYATLARI 1- §. Mehnat shartnomasining tushunchasi, mazmuni, shakli va muddatlari Mehnat qilish huquqi insonning eng muhim tabiiy huquqlaridan biri sifatida umume’tirof etilgan xalqaro huquqiy hujjatlarda belgilangan. Jumladan, mazkur huquqlar BMTning 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi 1 da belgilab berilgan bo‘lib, u 23-moddada o‘z ifodasini topgan. Mazkur modda quyidagi 4 qismdan iborat: 1) har bir inson mehnat qilish, ishni erkin tanlash, adolatli va qulay ish sharoitiga ega bo‘lish va ishsizlikdan himoya qilinish huquqiga ega; 2) har bir inson hech bir kamchiliksiz teng mehnat uchun teng haq olish huquqiga ega; 3) har bir ishlovchi kishi o‘zi va oilasi uchun insonga munosib yashashni ta’minlaydigan adolatli va qoniqarli daromad olishga, zarur bo‘lganda ijtimoiy ta’minotning boshqa vositalari bilan to‘ldiriluvchi daromad olish huquqiga ega; 4) har bir inson kasaba uyushmalari tuzish va o‘z manfaatlarini himoya qilish uchun kasaba uyushmalariga a’zo bo‘lish, dam olish va bo‘sh vaqtga ega bo‘lish, shu jumladan ish kunini oqilona cheklash huquqi va haq to‘lanadigan mehnat ta’tili olish huquqiga ega. BMTning «Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risida»gi 1966-yil 19-dekabrdagi xalqaro paktida ham mehnat qilish huquqi eng muhim inson huquqlaridan biri sifatida tavsiflanib, bu huquqning kafolatlanishi yuzasidan har bir a’zo davlatlarning vazifalari va majburiyatlari ko‘rsatib berilgan 2 . 1 Izoh: ushbu Deklaratsiya O‘zbekiston Respublikasi tomonidan 1991-yil 30- sentabrda ratifikatsiya qilingan. 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси. – 1995. – 9-сон. – 7-м. 53
inson huquqlaridan biri sifatida tavsiflanib, bu huquqni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan yetakchi g‘oyalar, prinsiplar belgilab berilgan. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti rivojlanib borayotgan hozirgi paytda tadbirkorlik va ishbilarmonlik faoliyati yuksalayotgan, aholi daromad manbalarining noan’anaviy shakllari yuzaga kelayotgan bo‘lsa- da, fuqarolarning korxona va tashkilotlarda yollanib ishlab, milliy daromad yaratilishida qatnashayotganlari, ish haqi sifatida ushbu milliy daromaddan o‘z ulush (daromad)larini olayotganlari jamiyat iqtisodiy hayotida salmoqli o‘ringa ega bo‘lib qolmoqda. Ana shunday sharoitda fuqarolarning mehnat qilish huquqlarini ro‘yobga chiqarishning huquqiy mexanizmni chuqur anglab yetish, bu mexanizmning samarali ishlashini ta’minlash juda katta ahamiyatga ega. Chunki mehnat resurslaridan oqilona foydalana olish, fuqarolarning mehnat huquqlarini amalda ta’minlash va yetarli himoya qilish ushbu omilga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Mehnat qonunlari ishga qabul qilishni huquqiy jihatdan tartibga solar ekan, ish turi, joyi va kasbni tanlash erkinligi, mehnat huquqlarining amalga oshirilishida barcha fuqarolarning o‘zaro teng ekanliklari, ijtimoiy himoyatalab aholi tabaqalarini davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlashning amalga oshirilishi kabi qoidalarga asoslanadi. Bu qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 37 - moddasida quyidagicha o‘z aksini topgan: «Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir». Mehnat shartnomasi mehnat huquqlarini amalga oshirish, ish kuchini mehnat bozorida sotish, sotib olish, mehnat resurslarini iqtisodiyot tarmoqlari bo‘ylab taqsimlash mexanizmi vazifasini bajaradi. Mehnat qonunchiligi xodimlar va ish beruvchilarning huquq hamda manfaatlarini to‘la himoya qilish uchun mehnat shartnomasiga qo‘yiladigan asosiy talablarni, uning tuzilishi, o‘zgarishi va bekor qilinishi tartiblarini belgilab beradi, mehnat shartnomasini tuzish bilan bog‘liq kafolatlarni nazarda tutadi. Mehnat shartnomasini tuzish orqali xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi munosabat predmeti doirasida, shartnoma tomonlarining bir- biriga nisbatan haq-huquqlari aniqlab olinadi. Mehnat shartnomasi kelgusida xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni davom ettirish va rivojlantirish uchun mustahkam zamin bo‘lib xizmat qiladi. |
