Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc

3- 
§. Kasaba uyushmalari – mehnat huquqining subyekti 
 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida jamoat birlashma- 
lari to‘g‘risida alohida bob ajratilishi, fuqarolarning jamoat birlashma- 
larini tuzish erkinligi qonuniy asosga egaligi va kafolatlanishining yorqin 
dalilidir (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi XIII bob, 56–62- 
moddalari). 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‘zbekiston 
Respublika- sining jamoat birlashmalari to‘g‘risidagi qonuniga muvofiq, 
jamoat birlashmalari deb o‘z huquqlari, erkinliklari hamda siyosat, 
iqtisodiyot, ijtimoiy rivojlanish, fan-madaniyat, ekologiya va hayotning 
boshqa sohalaridagi qonuniy manfaatlarini birgalikda ro‘yobga chiqarish 
uchun birlashgan fuqarolarning xohish-irodalarini erkin bildirishlari 
natijasida vujudga kelgan ixtiyoriy tuzilmaga aytiladi. 
Jamoat birlashmalarining ko‘pgina turlari mavjud. O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 56-moddasiga muvofiq, qonunda 
belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan kasaba uyushmalari, siyosiy 
partiyalar, olimlarning jamiyatlari, xotin-qizlar, faxriylar va yoshlar 
tashkilotlari, ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar hamda fuqarolar- 
ning boshqa uyushmalari jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi. 
Jamoat birlashmalarini fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy, madaniy 
huquq va erkinliklarini ro‘yobga chiqarish va himoya qilish, ularni davlat 
va jamoat ishlarini boshqarishda ishtirok etishini ta’minlash kabi 
maqsadlarda tuziladi. 
Jamoat birlashmalari o‘z ustavlariga, mulklariga ega bo‘ladilar. 
Jamoat birlashmalari deb e’tirof etilgan kasaba uyushmalari haqida 
shuni aytish kerakki, kasaba uyushmalari – ko‘ngilli jamoat tashkiloti 
bo‘lib, ishlab chiqarish, ham noishlab chiqarish sohalaridagi faoliyat 
turiga qarab, o‘z a’zolarining mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari 
hamda manfaatlarini himoya qilish uchun mushtarak manfaatlar bilan 
bog‘langan mehnatkashlarni birlashtiradi. Kasaba uyushmalari o‘z 
faoliyatlarida davlat boshqaruv va xo‘jalik organlaridan, siyosiy va boshqa 
jamoat tashkilotlaridan mustaqildirlar, ular oldida hisobdor emaslar va 
ular tomonidan nazorat qilinmaydilar, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan 
hollar 
bundan 
mustasno. 
Kasaba 
uyushmalarining 
huquqlarini 
cheklaydigan yoki shu huquqlarning amalga oshirilishiga to‘sqinlik 
qiladigan tarzdagi har qanday aralashuv man etiladi. 

---

50 
Kasaba uyushmalari mustaqil ravishda o‘z ustavlarini ishlab 
chiqadilar va tasdiqlaydilar, uyushma tuzilishini belgilaydilar, rahbar 
organlarini saylaydilar, o‘z faoliyatlarini tashkil etadilar, yig‘ilishlar, 
konferensiyalar, plenumlar, qurultoylar o‘tkazadilar. Kasaba uyushmalari 
o‘z ustavlarida belgilangan maqsadlar va vazifalarga muvofiq ravishda, 
boshqa mamlakatlarning kasaba uyushmalari bilan hamkorlik qilish, o‘z 
xohishiga ko‘ra xalqaro va boshqa kasaba uyushmalarining birlashmalari 
va tashkilotlariga kirish huquqiga egadirlar. 
Kasaba uyushmalari o‘z a’zolarining mehnat qilish huquqini himoya 
etadilar, aholini ish bilan ta’minlash borasida davlat siyosatining ishlab 
chiqilishida qatnashadilar. Kasaba uyushmalari aholini ish bilan 
ta’minlashning ahvoli va bu sohadagi qonunlarga rioya etilishini nazorat 
qilib boradi. 
Kasaba uyushmalarining mehnat sharoiti va mehnatga haq to‘lash, 
mehnatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish xavfsizligini ta’minlashga, 
mehnatkashlarning uy-joy sharoitiga, ijtimoiy sug‘urtaga, ularning 
sog‘liqni saqlash va madaniyatga taalluqli manfaatlarini himoya qilish, 
pensiya ta’minoti sohasidagi huquqlari O‘zbekiston Respublikasining 
tegishli qonunlari bilan tartibga solinadi. 
Kasaba uyushmalarining respublika va hududiy birlashmalari o‘z 
vakolatlari doirasida mehnatkashlarni ijtimoiy va iqtisodiy himoya qilish 
tadbirlarini ishlab chiqishda, turmush darajasining asosiy mezonlari, narx-
navo indeksining o‘zgarishiga qarab tovon to‘lash miqdorini aniqlashda 
qatnashadilar, qonunda belgilab qo‘yilgan pensiyalar, stipendiyalar va 
nafaqalar miqdoriga rioya etilishini nazorat qiladilar. 
Davlat va xo‘jalik organlarining ma’muriyati, jamoat tashkilotlari, 
mansabdor shaxslar kasaba uyushmalariga huquqlaridan foydalanishga, 
ularning faoliyatlariga ko‘maklashishlari shart. Bu organlar va shaxslar 
kasaba uyushmalari huquqlarini buzganliklari yoki ularning qonuniy 
faoliyatiga to‘sqinlik qilganliklari uchun qonunlarda belgilangan tartibda 
javobgar bo‘ladilar. 
Kasaba uyushma organlaridagi saylab qo‘yiladigan lavozimlarga 
saylanganligi tufayli ishdan ozod qilingan xodimlarga saylov vakolatlari 
tugaganidan so‘ng, avvalgi o‘z ishlari (lavozimlari) beriladi, bunday ishlar 
(lavozimlar) bo‘lmagan taqdirda, o‘sha korxonada yoki xodimning 
roziligi bilan boshqa korxonada avvalgisiga teng keladigan boshqa ish 
(lavozim) beriladi. Tegishli ish berishning imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, 
oldingi ish joyidagi korxona ma’muriyati, korxona tugatilgan 

---

51 
taqdirda esa kasaba uyushmasi xodimning ishga joylashish davrida uning 
o‘rtacha ish haqini saqlab qoladi, lekin bu muddat olti oydan oshmasligi 
kerak. Malakasini o‘zgartirish uchun o‘qish chog‘ida esa bir yil 
muddatgacha o‘rtacha ish haqi saqlab turiladi. Hatto xodim ikki yil 
davomida ma’muriyat tashabbusi bilan ishdan bo‘shatilishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi. 
Kasaba uyushmalarining faoliyati O‘zbekiston Respublikasining 
«Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining kafolati 
to‘g‘risida»gi 1992-yil 2-iyul qonuni bilan tartibga solinadi. Bu qonun 3 
bob, 22 moddadan iborat bo‘lib, 1-bob – Umumiy qoidalar (1–6-m.); 2- 
bob – Kasaba uyushmalarining asosiy huquqlari (7–17-m.); 3-bob – 
Kasaba uyushmalarining asosiy kafolatlari (18–22-m.)ni o‘z ichiga oladi.