Microsoft Word Оразымбетова М

Пайдаланыл2ан 1дебиятлар. 
q. Айымбетов №. {Халы3 даналы2ы}. Н5кис qoii-ж.
w. Пахратдинов !. {XIX 1сирди4 а3ыры XX 1сирди4 басында2ы 
3ара3алпа3 1дебияты тарийхы}. Н5кис qooy-ж.
e. Д173араев Н. w томлы3, q-китап Н. qouo.
r. Пахратдинов !. {№оразбек Разбек улыны4 д5рети7шилиги}. 
{№ара3алпа3стан му2аллими} журналы. qooe, Nq 
t. Пахратдинов !. %темуратова *. { XIX 1сирди4 а3ыры XX 1сирди4 
басында2ы 3ара3алпа3 1дебияты тарийхы } Хрестоматия. Н5кис
Тема бойынша сора7лар` 
q. №оразбек 3ыссаханлы3 мектебини4 ба2дары. 
w. №оразбек шайырды4 д5рети7шилиги. 
e. {Т1рип} 3осы2ыны4 жанрлы3 81м к5ркемлик 5згешелиги.
Тапсырмалар` 
1. Илимий 1дебиятлардан конспекти жазы7. 
w. {Т1рип} 3осы2ына к5ркем тал3ы 81м 3осы3ты ядла7.

---

 
 
А. МУ?САЕВТЫ; Д%РЕТИ?ШИЛИК ЖОЛЫ 
Ж О Б А С Ы
q. А. Му7саев - шайыр 81м 3ыссахан 
w А. Му7саевты4 поэзиясы 
e Шайырды4 {Т1рийп} 81м {№айда} 3осы3лары
r Шайыр лирикасында юмор-сатира. 
Таяныш с5злер. А.Му7саевты4 лирикаларыны4 мазмун жа2ынан 
жанрлы3 5згешелиги, т1рийиплик 3осы3лары, юмор-сатиралы3 шы2армалары, 
шы2армаларыны4 к5ркемлик 5згешелиги, тили 81м 3олланыл2ан к5ркем 
с67ретле7 3ураллары.
А. Му7саев 3ара3алпа3 миллий ояны7 д17ири 1дебиятыны4 талантлы 
шайыры 81м белгили 3ыссаханы болды. А. Му7саев qii0-жылы Мойна3 
районыны4 территориясында ту7ыл2ан. !кеси Му7са ескише са7аты бар молла 
адам бол2ан. {Аяпберген жаслайынан билим алы72а 3ызы2ып, к5ркем с5зди4 
ашы2ы бол2ан, сонлы3тан ол 5зини4 таланты ар3алы халы3 арасына тарал2ан. 
Шы2ыс 1дебиятыны4 д6рданаларын о3ы72а умтылып, 3ара3алпа3 классик 
поэзиясыны4 ы3ласбентини4 бири болды. %зи де жаслайынан 3осы3лар жаза 
басла2ан}. (№.Айымбетов Халы3 даналы2ы.) Аяпберген отырыспаны4 г6ли 
болып, мерекелерде халы3 д1станлары {Г5ру2лы}, {"1рип-Ашы3},{Юсип-
Злийханы}, На7айы, Ма3тым3улы д5ретпелерин 3ысса жолы менен ат3ар2ан. 
Аяпбергенни4 1кеси Му7са 3у7а3ы, с5зге шебер адам бол2ан. Халы3 арасында 
ол кисини4 {Му7са ержеткели, Аяпберген тына 3алды} деген юморлы3 
ушырма с5зи ке4 тар3ал2ан. Аяпберген тойларда бет аш3ан, 3осы3ларын 
{молла}, яки {21рийп} деген ла3ап пенен халы3 ишине тарат3ан. А. 
Му7саевты4 д5рети7шилиги миллий ояны7 д17иринде 31липлесип 81м 
ра7ажланып елдеги сиясий ж1мийетлик жа2дайлар, 1дебий байланыслар, 
м1дений жа4алы3лар Аяпбергенни4 д5ретпесине т1сир етти. %з заманыны4 
жетик са7атлы шайыры сыпатында ол халы3ты4 турмыс шараятларын, миллий 
санасыны4 ра7ажланы7ына, д6нья м1дениятына 3ызы2ы7шылы2ына 5з 6лесин 
3осты.
!дебияттаны7 илиминде А. Му7саевты еки д17ирди басынан кеширген 
шайыр деген пикирлер бар. Шынында да, шайырды4 r0 жыллы3 5мири, 
3ара3алпа3 ояны7 д17ирине ту7ра келсе, qy жылы жа4а ж1мийетлик д6зимге 
ту7ра келди. А.Му7саевты4 тийкар2ы д5рети7шилиги Миллий ояны7 д17иринде 
ра7ажланды. Ата3лы №оразбек 3ыссаханлы3 мектебинен т1рбия ал2ан 

---

Аяпбергенни4 репертуары ж6д1 бай болды 81м 3ара3алпа3 3ыссаханлы2ын 
ра7ажландыры72а 6лес 3осты. Аяпбергенни4 поэзиясына н1зер тасласа3, 
к5бинесе юмор-сатира, т1рийп 81м дидактиканы к5ри7имизге болады.
Д1слепки 3осы2ы {К5лге 3аш} сатиралы3 ба2дарында жазыл2ан. Досты 
Ма3тым3улыны4 3ор3а3лы2ы, сондай-а3 п1мсиз адамлар 6стинен к6ли7и бар. 
Аяпбергенни4 3осы2ында к5бинесе турмыста бол2ан 81дийселер с5з етиледи. 
{Таймасбек} 3осы2ында 5з с6йген 3ызына жети7 ушын г6рескен жигит с5з 
етиледи. Шайыр елди4 бирлигин, а7ызбиршилигин 3ор2айды. Еки уры7 
ортасында 6лкен да7-ж1нжел, т5белес болады. Елди4 бийлери а3са3аллары 
усы2ан жол 3ояды. {Ыш3ыпаз}, {Яранлар}, {Сени4}, {Са7дагерди4 
сыйлы2ы}, {Су7шы бала}, {М1тен шайыр} 81м та2ы бас3а да 3осы3лары 
сатира2а 3урыл2ан. {К1т3уда} 3осы2ында жа2ымпазланып 81мел алы72а 
тырыс3ан, елге 86кимлигин 5ткери7 ушын ширенген, ке7линде ел-халы33а 
деген з1рре с6йиспеншилиги жо3 Жолымбетти4 81рекетлери к6лкиге алынады.
{М1тен шайыр} 3осы2ында елге тил тийгизген шайырды4 1депсизлиги 
сын2а алынады.
Жигит болса4 жаман деме елатты, 
Сен билмейсе4 1деп пенен уятты, 
Жаманлапса4 ашамайлы-3ыятты 
*аслымыз бир 3ара3алпа3 емес пе? 
А. Му7саев халы3ты4 билим алы7ына, жасларды4 5нер ийеле7ине шын 
ке7линен итибар береди.
С5з есити4 Ораз, Сейфул2абиттен, 
Бурыннан ис к5рген г5не заводтан, 
Ташкент 6лкесинде 6лкен ис тут3ан, 
Газета басып, тил шы2ара баслады. 
{Н1сият} 3осы2ында, 1сиресе, жасларды о3ы72а, билимге ша3ыры7 
идеясы аны3 берилген.
Илим, 1деп 6йренесе4 сол жайда, 
Са2 боларса4 келерсе4 1не 6ш айда 
{Аман бол} 3осы2ы о3ы72а кетип баратыр2ан 5зини4 ш1кирти 
А.Бегимов3а 3аратылып оны4 билимге умтылы7ын 3оллап 3у7атлап 81м н1сият 
берген. Шайырды4 бас3а да 8аял-3ызлар темасына арнал2ан 3осы3ларында
т1рбиялы3 ой-пикирлер ж1мленген. 
А. Му7саев миллий ояны7 д17ири 1дебиятында д1ст6р бол2ан т1рийплик 
шы2армаларды4 шебери. Шайырды4 т1рийплик 3осы3ларыны4 тематикасы 
81р3ыйлы. {Молла Аман3ул} 3осы2ында 3ара3алпа3 д1ст6рлеринен есаплан2ан 

---

ер жигитти4 шын жолдасы атлар екенлигин, атсыз ж6ре алмайту2ын 
Аман3улды4 тулпар ат излеп д6ньяны4 ярымын гезип шы33анлы2ын с5з 
етеди. 
Шайырды4 
т1рийплик 
3осы3ларыны4 
к5пшилиги 
8аял-3ызлар2а 
арнал2ан. {Келин}, {Бийбажар2а}, {Мас3ан}, {Бардур}, {Ма3сымжан 3ыз}, 
{Шул 3ызды4}, {Мийирхан}, {Мазлым жанан}, {Мастана}, {Бир г5ззал}, 
{Келди}, {Я4лыды}8.т.б. 
Шайырды4 т1рийплеген г5ззаллары шийрин с5зли, 1деп-икрамлы, назлы 
ж6рисли, 
д1станларда2ы 
сулы7 
3ызлардай, 
толып 
атыр2ан 
те4е7лер, 
метафоралар, 3улласы сый3ырлы с5злерди4 36дирети ар3алы т1рийпленеди. 
Беглер т1рийп етсе, Ма3сым жан 3ызды, 
№ул3ы пейли ол 5зине м6н1сип, 
Кешлерде м6на7ар к5рсе4 г6л ж6зи, 
№1лем 3асы 3аба2ына м6н1сип. 
!дептен кимсеге к1типлер сыз2ан, 
А3 3а2аз 6стине моллалар жаз2ан, 
Ы2балы ишл1тиб бу й7рттан оз2ан, 
Т1рийпини баян еттим шул 3ызды4. 
Бас3а 3ызлар болдым десе, 
Мен 81м тасып толдым десе,
Бул д6нья2а келдим десе, 
*1р ким д17ран с6рилмишдур. 
{Оразбай}, {Ес3алий}, {С143ибай2а} деген 3осы3ларында ел-хал3ы 
ушын хызметте ж6рген м1рт жигитлер т1рийпленеди. {К5к ат} 3осы2ы да 
т1рийплик лирика. 
А.Му7саев поэзиясыны4, сондай-а3, 3ара3алпа3 1дебиятыны4 6лкен 
табысы бол2ан {Т1рийп} 3осы2ы ?атан темасында жазыл2ан 5лмес 
3осы3лардан есапланады. №осы3та шайырды4 миллий ма3таныш сезимлери, 
хал3ына деген шексиз с6йиспеншилик туй2ылары бар. 
Аржа3-бержа3 болып еки сан бол2ан,
Б5лим-б5лим еллер 3ара3алпа3тады, 
"а43ылдасып 6йрек ушып 2аз 3он2ан, 
Айдын-айдын к5ллер 3ара3алпа3тады. 
№ара3алпа3ларды4 ке4 ашы3 ке7линдей жазы3 даланлы3лары менен 
са3ый к5ллери, Г5ру2лы 2айратлы, Рустем ж6рекли жигитлери менен 86рден 

---

зыят, 1деп-икрамлы 3ыз-жа7анлары, 3ус сал2ан 31лпе менен шабандозлары, 
Алишерге жете 3аба, Жийреншедей шайырлары - 81ммеси халы3ты4 
ма3танышы. 
{№айда} 3осы2ы тере4 философиялы3 3атарлар менен толы. Адамзат 
жасар екен, оны4 арзы7 арманлары 5мирине жолдас. Шексиз д6ньяны4 
31леген мушына барату2ын, туса7сыз н1рсе бул адамны4 3ыяллары, 
1рманлары. Мине усыларды4 б1рин шайыр 3осы33а т6сирген.
Жигит ат к5термес, мийман сыйламай, 
С5з с5йлемес исти4 пар3ын ойламай,
Ма4лайдан тер т5гип, жанын 3ыйнамай, 
Мийнет шекпей табыл2андай нан 3айда? 
{Б6гин} 3осы2ында да усындай идеяларды ал2а с6рген. А. Му7саев 
ата3лы 3ыссахан бол2ан. Д1станларды ядтан айт3ан. %зи де д1стан жанрына 
3ол ур2ан. Шайырды4 {№удайберген} д1станы толы3 т6рде жетип келмеген, 
халы3 а7зында ж6рген 6зиндилери 2ана са3ланып 3ал2ан.
Д1стан шама менен qo0t-qo0i-жыллары жазыл2ан. Д1стан ашы3лы3 
д1стан, бул т1бийий, себеби ол {Саятхан *амра}, {"1рип Ашы3} 
д1станларынан т1сирленип жаз2ан болы7ы м6мкин. Д1станларды4 жазылы7ы 
миллий ояны7 д17ири 1дебиятыны4 е4 жетискенлиги болды. 
!лбетте, шайыр жа4а социаллы3 д6зимде де 5з д5рети7шилигин да7ам 
етти, бир3анша 3осы3ларын д5ретти. М1селен, {Ленин}, {Бола баслады}, 
{Биринши май}, {Ш5лкем} 8.т.б. Буннан к5п узамай шайыр 3у7дала72а 
ушырады 81м 5мирини4 а3ырына шекем жасырынып 3ашып к6н кеширди. 
{Табылмас} 3осы2ында 8а3ый3атты сезди, ке4ес 86киметини4 сиясатын 
3аралады. 
%тти арамыздан нешше мы4 жанлар, 
Жа3сыдан 3алмады намы7-нышанлар, 
М6ршийди мухаббил 1зиз ийшанлар,
Жо3 болды, олардан нышан табылмас. 
Билмедим` Не болар заманны4 кейни, 
Жыл-жылдан п1сентдур исламны4 дини, 
Кешеден 3ара42ы адамны4 ке7ли, 
Бир к6н 5лсе4 жа3ты ж181н табылмас.
Солай етип, А. Му7саев 3ара3алпа3 1дебияты тарийхында 6лкен из 
3алдыр2ан шайырларды4 бири. 

---