Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


Download 0.64 Mb.
bet24/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

Й im;ii вида, олам хакидаги билимлар юзага келмас эди.
билиш жарасни, Беруний маълумотича, эскилик, фанатизм, шахсий гараз, Щ^.ек'швизмдан озод булиши, табиатнинг узига, кузатишга, тажрибанинг рад Ш булмайдиган далилларига асосланиш л озим: табиатни билиш жараёни ШЗилар билан бошланиб тафаккургача кутарилади, маълум нарсалардаи {иiMiiI.нум нарсаларга ва ходисаларни билишга томон ривожланиб боради, ЮОк бир авлоднинг хаётида хамма нарсани билиш мумкин эмас.
1>уюк аллома Абу Али Ибн Синонинг билиш назариясида акд - фаол Шолий куч ва билиш куролидир, бирок моддий олам, унинг конунияти М;рпоа жараёнида урганилади; нарсалар ва ходисалар тугрисида тушунчалар мЛ ю булади. Инсон акди уз билимини огир ва узок мехнат жараёнида хиссий

  • к.илиш оркали купайтиради.

Алишер Навоий хам уз фалсафий карашларида моддий оламни билиш mммшлигини асосан эътироф этади ва билишнинг манбаи реал вокеликдир, toЦда мавжуд нарсаларнинг хаммаси хисларимизда зухур булади, деб рйоблайди. У луг гуманист инсон бахтининг манбаи, оламни, одамни Вр да, деб таъкидлайди.
Фалсафа тарихида бундай оламни билишни эътироф этувчи караишар шоД! к бирга табиат ва жамиятни ривожланиш конунларини агалаш шцкпилигини инкор этувчи турли одимлар хам бор. Дунёми билиш и у м in 11 ишгини, билимларимизнинг тугри ва аник эканлигини инкор этувчи ва дил'чл килувчиларни агностиклар ва скептиклар дейилади ва бу оламни шли in мумкин эмас, демакдир. (агностицизм юнонча: а - инкор, гносос
Ь, Агностицизмнинг энг кадимги куриниши скептицизм булиб, у
Л I а шубхаланиб карашдир.
АI ностицизмнинг энг йирик вакиллари инглиз файласуфи Давид Юм Шиш пемис файласуфи Иммануэль Кантдир. Юмнинг фикрича, инсон уз и и иари чегарасидан ташкарига чща олмайди, у факат уз сезгиларинигина ййд» опади. Реал вокеликни асло била олмайди. Кант эса Юм га карама-карши ; ii'ipi-'K", инсон онги ва сезгиларидан та i и кар и да объектив оламда асло билиб in дмапдиган “нарса узнда” бор, “парса узида” макон ва замондан ташкарида Вднб, уни асло билиш мумкин эмас. Кант инсон билиши мумкин булган ч.ичисалар оламини “биз учуй булган нарсалар” деб, уни инсон акди билан, |мп шил-паси билан билиш мумкин дейди. “Биз учун булган парса” билан •Пирса узида” сезги аъзоларига аралаш таъсир этиш билан билиш мумкин Ру.чпш ходисалар юзага келади, инсон уларни узининг тугма априор ■ >iiIу ичалари билан тартибга солади.
Умуман Кантнинг билиш назарияси бошдан-оёк чалкаш, faftpn шпЯ булиб, уз мохияти эътибори билан инсон аклининг билиш имкониятларинн фаннинг ривожланиш исткболларини инкор этишга каратилган.
Билиш назариясининг ривожланишида XVII-XV1I1 аср файласуфла' (инглиз Бекон, француз Декарт, Дидро, Гольбах, Гельвецийлар) мухим ¥рщ| гутади. Улар агностицизм, спектицизмни каттик танкид килиб оламни билищ мумкинлигини таъкидлайдилар. Бирок уларнинг карашларила маъЛ}Я нуксонлар хам бор эди. Масалан, уларнинг билиш назарияси метафизик хусусиятга эга булиб, билишда хиссий ва рационал жихатларнинг диалектна бирлигини курсата олмас эди. Улар билиш жараёнининг зиддиятли эканлигин) очиб бера олмадилар. Шунингдек, улар одамлар ижтимоий тарихий амалиёП ролини тушуна олмадилар, одамларнинг онгли фаолияти ролини инко этдилар.
Маълумки, объектив дунё, унинг нарса ва ходисалари билишнинг бирдай бир манбаиии ташкил этади. Шундай булса-да, айрим файласуфлар ва дИ| таълимотида билишнинг манбаи сифатида кандайдир мистик, гуё инсонда ташкари мавжуд булган онг (“Мутлок гоя”, “олам рухи” ва Х-к.) эътиро! этилади. Улар нуктаи назарида инсон табиат ва ижтимоий хаёт ходисалариннИ мохиятини б иди г ига кодир эмас, у факат илох ижодининг натижаларини кай/ килиш га ва туркумларга ажратишгагина кодир.
Инсоният, ижтимоий амалиёти ва билиш тараккиётининг илгарида бориши билимни чегаралаб куювчи агностицизмни пучга чикармокда Масалан, хозирги замой табиат фанлари, айникса, физика фани атом табиаггим тузилишини ва хусусиятларини урганиш сохасида катта ютукларни кулга киритди. Атомни парчалаш, атом ички энергиясидан фойдаланиш, атом ядре заррачапарининг бир-бирига богликдиги, умуман микро оламни билиш астрономия, биологиядаги кашфиётлар илмий фалсафанинг билиш назариясиш тугрилигини тасдиклайди.
Инсоннинг билиш кобшшяти чекланмаган, лекин хар бир аник тарихий даврда узи хохлаган барча нарса ва ходисаларни эмас, балки билиш им кош борларинигина билиб, билмаганини кейинрок билади. Лекин шуни айтиш керакки, инсон билимининг чеки йук, чунки макро-микро оламнинг чексизлип инсон билимининг хам чексизлигини курсатади.
Билиш - моддий оламнинг инсон он гига инъикос этиш жараёнидир, аникроги, билиш одций механик холдаги акс этиш булмай, балки объектив оламдаги нарса-ходисаларнинг инсон миясида умумлашгирилган, абстрактлашгап холдаги, илмий тушунчалар шаклида акс этишдир. Дунёнинг моддийлигини ва унинг ривожланиш конунларининг инсон онгида инъикос
Билиш вокеликни инсон онгида инъикос этиш жараёни. Хиссий ва мантикий билиш.
щипни эъгироф килиш илмий фалсафа билиш назариясининг асосидир. Фан :fi(j|miii;ipn табиат ва жамиятда инсон онгига боглик булмаган холда юз titjiii/ini ли объектив жараёнларнинг инъикосидан бошка нарса эмас. Ими .|фанинг билиш назарияси асосан куйидагиларга асосланади.
• объектив олам бизнинг сезги ва тасаввурларимизга боглик булмаган иная ундан ташкари мавжуд, объектив олам — инсон сезги ва тасаввурлари

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling