Milliy universiteti biologiya fakulteti

Ammonifikasiya jarayoni. O’simliklar va hayvonlar qoldig’ida juda ko’p 
miqdorda organik moddalar bo’ladi. Ularning mineral moddalarga aylanishi 
o’simliklaming azot bilan oziqlanishi uchun muhim-ahamiyatga ega. Oqsillarning 
chirishi jarayonidaNH
3
hosil ho’lishi ammonifikatsiya jarayoni deyiladi. Chirish 
jarayoni aerob va anaerob sharoitda boraveradi, lekin aerob sharoitda tezlashadi. 
Chirituvchi mikroorganizmlar guruhiga xilma xil bakteriyalar misol bo’ladi. 
Anaeroblardan eng keng tarqalgani tayoqcha shaklida, uzunligi 5-6 nm, diametri 
0,6-0,8 nm bo’lgan, peritrixa tipda xivchin-langan, spora hosil qiladigan, hujayrasi 
baraban tayoqchasi shakli-dagi bakteriyalardir. Bunday bakteriyalar, asosan, oqsillami 
parcha-laydilar. Patogen chirituvchi bakteriyalarga qoqshol kasalligini kelti-rib 
chiqaruvchilar misol bo’la oladi. 
Fakultativ anaeroblarga ichak tayoqchasi Eschirichia coli va protey tayoqchasi 
Вас. proteus misol bo’ladi . Peretrixa tipda xivchinlangan harakatchan. uzunligi 1—
3 nm diametri, 0,5—1 run bo’lgan Вас. mesentericus, Вас. subtillis, Вас. mysoides, 
Вас. megatherium oqsillarni aerob sharoitda parcha-laydigan bakteriyalardir. 
Bularning hammasi spora hosil qiladi. Kichik tayoqchasimon Pseudomonas 
fluiorenses spora hosil qil-maydi . 
Oqsillar parchalanganda suv, karbonat angidrid, ammiak, vodorod sulfid, 
1
13. 
https://arxiv.uz/uz/documents/referatlar/biotexnologiya/tabiatda-azotning-aylanishi 

---

7 
metilmerkaptan (CH
3
SH) hosil bo’ladi. Yoqimsiz hidU indol, skataol kabi moddalar 
ham hosil bo’ladi. Bunda oqsil-larga eng avval proteolitik. fermentlar ta’sir etib, 
peptonlar, poli-peptidlar va aminokislotalar hosil kiladi. V.N.Shaposhnikov ko’r-
satganidek, oqsillarning parchalanishi ikki yo’l bilan boradi: 
Birinchidan, aminokislotalar bakteriyalar tanasining tuzilishi uchun sarflanadi; 
ikkinchidan, aminokislotalardan uglerod man-bayi sifatida fondalaniladi. Bu 
jarayonda hosil bo’lgan ortiqcha NH
2
guruh NH
3
ga aylanadi yoki NH
3
organik 
kislotalar bilan bog’lanadi. Reaksiya oxiriga yetrnasdan ba’zi kislotalar yoki spirtlar 
hosil bo’lishi mumkin. Masalan, alanin aminokislotasidan pirouzum kislota va 
ammiak hosil bo’ladi. 
Tuproqda organik moddalarning parchalanish jararyoni iqlim sharoiti, tuproq 
namunasi va qo’llaniigan agrotexnika usullariga bog’liq holda turlicha borishi 
mumkin. Masalan, O’rta Osiyoning bo’z tuproqlarida ammonifikatsiya juda tez 
boradi, chunki temperatura ancha yuqori va bahorda namlik yetarli bo’ladi. 
Aksincha, shimoliy tumanlarda temperatura past bo’lganiigi uchun bu jarayonlar juda 
sckin boradi. Qora va kashtan tuproqU zonaiarda ham organik moddalarning 
parchalanishi sckin boradi. 
Oqsillarning parchalanishi uchun optimal temperatura 25— 30°C bp’lishi, 
shuningdek, parchalanadigan mahsulotda yetarli darajada namlik bo’lishi kerak.