Milliy universitetining jizzax filiali amaliy matematika fakulteti

 
 
 
 

---

 
1.Iqtisodiy o’sishning ekonometrik modeli 
Iqtisodiy o‘sishni prognozlash (IUP) turmush darajasi, ekonometrik 
(normativlar, cheklanishlar), tashqi iqtisodiy va harbiy strategik prognoz talablarini 
hisobga oladi.
U yoki bu darajadagi barqaror iqtisodiy tizimga ega ko‘pchilik davlatlarda 
iqtisodiy o‘sishni prognozlashda qo‘yidagi turdagi ko‘p omilli ekonometrik 
modellar keng tarqalgan:
Y q f(X
1
,X
2
,…,X
n
)
Bir omilli modellar ham keng qo‘llaniladi. Masalan, iqtisodiy o‘sishning 
vaqtga bogliqligini ifodalovchi modellar yoki o‘tgan davrga nisbatan ishlab 
chiqarish fondlari yoki kapital (K) o‘zgarishi kam bo‘lgan qisqa muddatli davrda 
tahlil va prognozlashtirishda iqtisodiy o‘sish va mehnat resurslari (L) orasidagi 
bog‗liqliq modeli.
Ishlab chiqarish funksiyasi shaklidagi model eng keng tarqalgan:
Y A
0
K L
` va ni miqdoriga qarab iqtisodiy o‘sishning 3 turi mavjud:
Agar ( ) 1 bo‘lganda milliy mahsulot (daromad) ishlab chiqarish omillari 
(kapital va mehnat) sarfiga mutanosib ravishda oshadi, umumiy iqtisodiy 
samaradorlik o‘zgarishsiz qoladi, ishlab chiqarish faqat ekstensiv kengayib, 
kapitalning past samaradorligi mehnat resurslari oshishi hisobiga qoplanadi.
Agar (
)>1 bo‘lsa, ishlab chiqarish omillari n marta oshganda, ishlab 
chiqarish n martadan ko‘proq oshadi, ya‘ni ishlab chiqarishning o‘sishi omillar 
umumiy harajatini aks ettiradi. Lekin bu FТТ yutuqlarini, ya‘ni yangi texnika va 
texnologiyalarni kiritib, ishlab chiqarish fondlari samaradorligi oshadi yoki 
fondlarning o‘zgarmas samaradorligida MU oshadi. Birinchi holatda > va o‘sish 
fondlarni tejaydi, ikkinchisida 
va o‘sish mehnatni tejaydi.
< 

---

Agar(
)<1 bo‘lsa, ishlab chiqarish o‘sishi ishlab chiqarish omillari 
o‘sishiga nisbatan sekinroqdir. Bunda umumiy samaradorlik pasayadi, o‘sish 
deintensifikatsiyasi ruy beradi.
Ishlab 
chiqarish 
funksiyasi 
(
)k1 bo‘lgan holatni tasvirlash 
KobbaDuglas funksiyasi deb ataladi va uni «Makroiktisodiyot» kursida ko‘rib 
chiqish kerak.
Ikkinchi holda, FТТning tasviri ostida IGFda (
)>1da bu tasvirni aks 
ettiruvchi miqdorni topish kerak. Agar FТТ notekis bo‘lsa, IChF quyidagi 
ko‘rinishda bo‘ladi:
Y AK L e 
t 
.
Umumiy samaradorlik o‘zgarishida ishlab chiqarish fondlari va jonli 
mehnatning samaradorlik o‘zgarishini alohida ko‘rib chiqish mumkin:
.
IChFning yuqorida ko‘rilgan turidan tashqari ishlab chiqarish natijasi (Y) 
bevosita ishlab chiqarish omillari miqdori orqali emas, balki omillar miqdoriga 
hamda samaradorlikka ta‘sir etuvchi omillar orqali bilvosita bogliqlikni ko‘rib 
chiqish mumkin.
Ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, FТТ) birlamchi omillar sifatida, 
ularga ta‘sir etuvchi omillar esa ikkilamchi omillar sifatida namoyon bo‘ladi.
Ikkilamchi omillarni 2 tomonlama qarab chiqish mumkin.
Bir tomondan ular global omillarning miqdoriga, ikkinchi tomondan 
ularning samaradorligiga ta‘sir etishadi. Omillarni tasniflashda quyidagi misolni 
keltiramiz:
Ishlab chiqarish sohasida jonli mehnat: