Milliy universitetining jizzax filiali amaliy matematika fakulteti

2. Umumiy talabni prognozlash.  
Yalpi talab – bu, barcha xo‘jalik sub‘ektlari (hukumat, uy xo‘jaliklari, 
firmalar), tovar va xizmatlar iste‘molchilari sifatida turli narx darajalarida bu 
sub‘ektlar qancha tovar va xizmatlar sotib olishlarini ko‘rsatuvchi modeldir.
«Makroiktisodiyot» kursida yalpi talabning narx va narxdan boshqa omillari 
mavjudligi ma‘lum. Yammni xarajat bo‘yicha aniqlovchi va yalpi talab- AD ni 
hisobga oluvchi bahodan tashqari omillar ko‘rsatkichlari o‘xshashligiga e‘tiborni 
tortadi:
YaIMqS+J
g
+G+X
n
,
Bu yerda: S-shaxsiy iste‘mol harajatlari;
J
g
-yalpi ichki xususiy investitsiyalar; G- hukumatni tovar va xizmatlar 
xaridi; X
n
-sof eksport.
Yalpi talab iste‘mol, investitsion, davlat harajatlari va sof eksport 
yig‗indisidan iborat. Agar bu narxsiz omillarni qo‘shsa, narxlardagi (o‘rtacha 
tortilgan narx) tovar va xizmatlarga Yatni topamiz. Yamm va AD orasida farq 
nimaq Gap shundaki, iste‘mol harajatlari (S)- Yamm elementi sifatida qaralganda, 
sotilgan, ya‘ni talab qilingan tovar va xizmatlar tushuniladi. Bu holda tahlil va 
prognozlanganda shaxsiy iste‘mol xarajatlari va iste‘mol xarajatlari kabi 
tushunchalardan foydalanish mumkin. Yammning iste‘molchisini topmagan qismi 
Yamm hisobida yalpi ichki xususiy investitsiyalarga tovar va xizmatlar zaxiralari 
o‘zgarishi investitsiyasi sifatida kiradi. Zaxira oshishi ishlab chiqarish (taklif) 
sotuvdan (talab) oshganini bildiradi va bo‘ farq Yamm hisob - kitobida hisobga 
olinishi kerak.
Agar zaxiralar kamaysa, bu yil ishlab chiqarish sotuv hajmidan kamligini, 
ya‘ni o‘tgan yil zaxiralari sotilganini bildiradi. Bunda Yammni zaxiralar kamayishi 
miqdoriga kamaytirish lozim. Bundan tashqari uzoq muddat foydalaniladigan 
tovarlar harajatlariga faqat ularning amortizatsiyasi kiritiladi. Bu ham shu yilda, 

---

ham o‘tgan davrlarda sotib olingan tovarlarga tegishli. Uzoq muddat 
foydalaniladigan tovarlarning sotilmagan qismi zaxiralarga investitsiya sifatida 
kiritiladi.