Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti fitrat o’zbek adabiyoti namunalari 1 –jild Toshkent «mumtoz so‘Z»

FITRAT
O’ZBEK ADABIYOTI NAMUNALARI

Nashriyot muharriri: Fayzi Shohismoil

Texnik muxarrir: Behzod Boltaboyev
Musahhiha: Hilola Boltaboyeva

«MUMTOZ SO‘Z»

mas’uliyati cheklangan jamiyati nashriyoti
Lisenziya AI № 103.15.07.2008
Toshkent, Navoiy ko’chasi, 69
Tel.: [phone]

“Munis design group” MCHJ bosmaxonasida chop etildi.

Bosishga ruxsat etildi 11.11.2013. Buyurtma № 56
Krgoz bichimi 60x84 1/16. Shartli b.t. 18,5. Adadi 500 nusxada.
100170, Toshkent sh., I.Mo’minov ko’chasi,13-uy.

ISBN 978-9943-363-24-3

>

1 Boyundur -bayundur. Undur so’zining yo’qori. baland ma’nosida kelganin nazarga olibgina “yo’qori, oliy darajalik boy-bsk" deb ma’no bernlea bo’ur.

Mening “Eng eski turk adabiyoti namunalarn”mning ikkinchi qismiga qarangiz.
5 Atmak-isitmak, yaxshilanmok.
7 Nuktalarning o’rin kiskartish uchun, olinmagan jumlalarning joyi.
Yama - yima - yana.
Arinj - chogi.
: Karkak- yulmok, ulmak. Kaydan kslganin bilmadim Yoblak - yovlak, yomon.
Munda azin2, tikdag3us Atsa ajun ugrab1 uk,
Toglar bashi karshilur5
1 IUomii kunlik - bir turli chodir. Bukun bizda shomisna ataladir.
3 Lla-s-sabox. - erta bilan.
4 Kaz - kaz; navbat, daf’a.
3 Savashdirmok - urushtirmok.
1 Urdi - apglamadim.
2 Biila -buila.
1 Burchak - manglai.
' Kalinin g b^lmasun?!.
’ Yik — kulayrok.
' Sakirladi - sakradi.
1 Qo’rqut sakirli - frko’p sakradi bo’lsa kerak.
1 Bu yo’ldatirishmakla bo’lgan sshlarimiz orasida, aynuksa, Kattakurgoi so’ng davr shoirlariiing asarlari¬ni tonib olishka ko’p gayrat qilguchi X-Majidny urtokni ayricha aytib utaman.
11 Kugu - kuv deganimiz qush. Qil - savdoyuzor qushlardan biri. Kalik - fazo. Bo’ - sava yuzar bir qush.
Ko’zi - kuyi.
Ko’kis - Ko’kimtil.
Yangkulamok - to’ye bermak.
Titir - to’ya (“Devoni lug’at", j. I .B.ZO 1).
' Yoz-ESH.
11 Munu-mana. Yangzatmok-xak so’zni so’zlatmak.
12 Savla!1mak - sevipmak.
' O’run tugrisi “ajun” bo’lsa kerak.
‘ Ardam - odob. Maxtanarlik ish.
' Sanigda - Sanda demakchi.
II Tilagu - tilashn kerak. Kulgak — matlab, tilak.
7 Osig - foyda.
Tazgnpmak - aylaimak.
II Uzun - el, ulus. Qo’rq - chnroy. O’zrum -tallangan ayrim. Tolu - talangan.
Tumon - un ming, ko’p. Tu - to’ye. Ogi - ipakli tovar.
Oki - juvonmard, saxiy.
Gazgay - kin gay.
Kish - p^stnn b^laturgan kimmatli tern. Iji - katta, yoshi ulug. Kuzun - ko’z bilan.
Savmok - gapirmak.
Talim - talay.
Tiraldi - yigishtnrildn.
Qatig’lan - tirish. Ularig - ularni. Izi - eta.
Azgun - yaxshilik bilan.
Yurik - yurish.
s )lji - aldamchi Tntir yugrosi - nar to’ya.
Kik - dushman LIIK.
( aknrga - bir turli chul sichkoni zmish. Munda kelishmaganga o’xshaydir. Chul sichkonn karshusida bo’lganda am gofil qolmay undan x.am sakrok bo’ish kerak demakchi chogi.
('okish - \nsob. Yima - yana. Yasa - so’ngra.
Kaz- yaxshi.
Kaz - kazni, keyin.
Alig - kul.
1»ur - may.
Bo’ur- topar. Eskarma: Shu parchadagi chorvachilardan maksad ulug, boy chorvachilardir. albatta.
Asurmak - isirmak. Ozin - gayri, boshka.
I Igdishchilar - chorvachilar.
5 Yozim - tushak. Kidiz - kegiz. “Ozor” - shunday yozilgan. Arabcha "izor” bo’lsa kerak . Ev - uy.
10 Kunlik o’zala -tugrilik o’zra.
13 Turu - konun -konda, urf- odat.
Shu misra yanglishdir. Vazni ham buzuk. Tugrisi: “Biliklik bilur ul bilik kadrini” b^lsa kerak.
II Orir - arimok fs’lidan.
10 Safix - tuban. 4
Yuzin - yuz bilan.
Yul - kutkar, chikar.
Kali - kachon.
Bukandi -tuilandi, yigildn.
Yangshirmok- kup gapirmak
Teza - teza. Kechursan - kechirmak ista.
Mo - ortukcha, bir qo’shimcha."Kutadgu bnlig'da uchraladir ayrim yoziladir. Ta’kid uchun bo’lganga o’xshaydir. Kunlik - tugrilik.
k Baza - biza!
Basal - piyoz.
Yek - kasallik. Bu mnsrada vazn buzuk.
11 Yiz - iz.
1 Sukunj - sukmakdan. Teimak - man qilmok.
: Tuzu - “omma” degan i anglashiladir. Biroq qo’limizdagi manbalarda bu ma’noda bunday so’zga uchramadik.
2 Tarnyk - tarikat, tasavvuf lemakchi.
2 Ganim - dushman.
1 Baxman - kish(forscha)
16 Chikar - chigmok - boglamok.
Urlab -paydo bo’lub.
2 Kuvgu - kuv deganimiz xush.
3 Fil - bir qush.
4 Os-?
5 Tiyin-?
6 Kish - bir xayvon.
7 Mukri - kiroat qilguchi kori.a. (arabcha)
8 Mengizlik -uxshashlik.
9 Oraidiz - yelchik (mozor).
10 Ukak - burj.
" Okrok qilik - anglashilmadi. Bosma nusxada “akron qilik" szilgan.
12 Gaziban - kezmak fe’li dan kezib, kezibai.
Asli iusxada "konkash” szilgan.
1 PaRoii - larrov.
2 Ta’lik - osmok, oqilgan.
3 Zanbur - ari. Nssh - zar. (forscha)
1 Bamig - budut.
5 Nayeli kiram — uluglar ovladi.
: Xurshid- kussh. Jaxontob: duns sruglngi (forscha).
3 Xurush - kinkirnsh, gavgo (forscha).
1 Xavlnok- qo’rqkan (forscha). Taxayyur: xayratlanmak. (arabcha)
1 Ashqol- shakllar(arabcha).
1 Sumanbar- gul ganli (forscha).
2 Famz- ko’z mshrati (arabcha).
Soyil- tilanchi (arabcha).
Muntaxo- sushtacha (arabcha).
Siym- kumush (forscha).
Yakto- birgina (forscha).
Dur- inju (arabcha).
Vasf- sifatlash(arabcha).
2 Sumanbar - gulbadan.
2 Saxbo - may ilshpn.
1 Shaxd - sl.
2 Ravza - bog(arabcha).
2 Buning tugrisi: “omgii yetmas" s “ijtikob etmas” bo’lsa kerak.
1 Durri maknun-kiыmagli inju?
1 Kuy - maxalla, go’zar.
gNoshkibo-tuzumsiz, sabrsnz (forscha).
I Dakik- ingnchka(arabcha).
6 Matla’: bo’rungi adabiy atamalardandir. Gazalning birinchi ikki misrasi “matla’” dsPilar. (arabcha)
2 Razalnipg s^pgti iki misrasi(arabcha).
1 Ala \a:>al kmss(alixazalkiss)~ arabcha bir su oirki, “shu kabi", "shunga uxshash" degan ma’iolar uchun ishlatiladir.
: Salotin- qo’ltonlar (arabcha).
Shuru shonlig- tupalangli ham vakt xushln.
5 Tugri ukuyelmadim.. Pusxasini kuchirdnm.
6 Mugamayyich- oyril, mumtoch.
7 Shunday szilgan, ukuyelmadim.
Xasnyyatin— jixat (arabcha).
k Vus’at- ksnglik (arabcha).
9 Fusxat- ochiklik (arabcha).
II Majul - tabiatda bor (arabcha).
E’roz - kaytmok (arabcha).
p Maziyyat- kaytmok (arabcha).
Kitmon - sshirmok.
Nixonxona-yashirnn un(forscha).
Matruk- tark qilingan.
A voy il- avvallar( arabcha).
'* Xukkg»- inju kuyilat>'rgan kutima (arabcha).
,ch Silk- kimatli toshlarni utkazaturgan ip(arabcha).
Zamir- xayol, yan, mnya.
FaBBoc- chumilishga usta kishi.
:: Soxnl - knrog (arabcha).
14 Xiralmanl- oigli
3 Shiigarf- bir b$?sv (forscha).
4 SXamsa- uy sikflariiiig (shnftlarining) o’rtasida bir doyra chichib, yo uyub oltun suvi bilan uyub kusshga uxshatadirlar. Shunga "sXamsa” derlar.
2 Zabun - ojnz (forscha).
' Choigggoxi qo’ltonny - bizlagi "nonungga” chognlan s^ngrok.
Sitam - zulm. Abvob- zshiklar.
9 Ruk’a - kurok: murakka’ - kurokli chopon (arabcha).
: Nigaxbon - korovul (forscha).
3 Poya - martaba.
II Dogoboz- aldamchn (forscha).
6 Mogiz - miya.
Bunyod - tamal, boshlaniqh.
3 Imor - kajava (arabcha).
J Gamkash — kaygu chskkan.
1 Kullab — (km.
2 Tannoz - sho’x, kinoyachi.
3 Tob - issiklnk.
' Zsvar - bszak.
9 Tavallo - umid (arabcha).
2 Ganj - xazina (forscha).
9 Kuy - maxalla (forscha).
Saxifayi dard-dard, alam saxifasi.
10 Payvasta - hamisha, tutash (forscha).
3 Subx - saxar (arabcha).
3 Raxko’p - yurguvchn (forscha).
5 Gom - kadam (forscha).
Xut - balik (arabcha).
2 Posix - javob (forscha) Dilkash - ko’ngul totguchi (forscha).
Pasig - javob.
3 Yona - yana.
s Ravzap - tuigluk.
II Bsdod - zulm, adlsizlik (forscha).
Tavr - tarz, yo’qun. Chuyet - xakkan, berk (forscha).
2 Shskib - sabr, o’zni tutush (forscha).
5 Rokib - istavchi (arabcha). Borazm - botur (forscha).
11 Xurush - kaygu (forscha).
Ganj - xazina, bekiss - sonsiz, ulchovsiz.
1 Barno yignt - ssh (forscha).
8 Noshod - kayguli.
Samand - ot.
Zarnigor — oltin nakshli. (forscha).
Navo -borlik, asbob. Turli boylnklar(forscha).
Muxtojlnk. (forscha).
Yazdoni - ploxi.
Ayyom - kunlar.
Maqol — ran (arabcha).
Sarv - ma’lum chiroylik yogoch. Sarv kad - go’zal buili (forscha). Lol - xayron.
Fasona - hikoya, afsona.
Gulchsxra - gul yuzli (forscha).
Nakd - yul (arabcha).
' Zsbo - kslishgan.
10 Nishot- shodlik.
" Surur - shodlik.
Ta’ab - mexiat. kiyinlik (arabcha).
11 Aiglash (arabcha).
II Psch - tovlash (forscha).
1 Iffat - poklik (arabcha).
2 Nopaydo bo’lmoq - yuqoldi.
4 Siym andom - kumush badan.
3 Soyir - sayr qilguchi(arabcha).
1 Payvasta - xar vakt (forscha).
5 Xonabarandoz - uy yikitguchn.
1 Paykon - ukning kanotlari.
1 Raxsh - ot (forscha).
Mexri anvar —juda nurli kuyosh.
2 Ixyo- tnrgo’zmak.
2 Guna - to’ye (forscha).
4 Kabo - turli chopon.
2 Kom - tilak' (forscha).
2 Nadomat - pushaymoilik (arabcha).
5 Shelii-shulan - xotuplarning rasmi, umumiy ziyofatlari.
9 Bataxsis - ayniksa.
2 Ixtimom - ahamiyat bsrnsh(arabcha).
6 Konuisiz o’ziniki qilgai kishilar.
Tarx - pilon.
‘ Margub - ma’kul. (arabcha).
Mashxul - qurulg’an. (arabcha).
Agyor - boshkalar, gayrlar.
Masdud - beqilgan.
Dilnazir - ko’ngulga skkan.
Barudat - sovuklik. (arabcha).
* Xavos - sezgular. (arabcha).
Nokor - ojiz. (forscha).
1,1 Mushkfom - mushk rapglp. Qora.
“ Suda siym - kumush to’zi .(forscha).
Kofur bor - kofur yopguchi.(forscha).
Dan - kish.(forscha)
Shabixup - kecha xujumn.
Xisori - kamalgan.
Axman - kish.
Mo’zdak - mashxur Eron paygambari.
|k Mutavori - yashirin (arabcha).
Anjum - yuldo’zlar(arabcha)
Kish - pustin bo’aturgan bir teri.
O’zgor - dunyo.
Saxob - bo’ut.
Xokistari - gul raigli(forscha).
Mujtami’ - jam’.
Sipexr - ko’k.
So’ras - tuplanib turgan yuldo’zlar, xul kar.
G axi - ba’zan.
Muoshir - suxbatdosh (arabcha).
Mutakallnm - so’zlapchi (arabcha).
Shiddat - kattiglik.
Nob - holis. La’li nob - holis la’l.
2 Bo’don - shaxrlar.
5 Jibol - toglar.
7 Bexor amvojp - tsigizlarshshg tolgalarn.
11 Xadam va xasham xizmatchilar.
12 Apiya - xuraklar.
13 Sud - foyda.
2 Axtar - goldo’z.
5 Paykoy - uk boshogi (forscha) .
3 T azarru’ — yalinmok (arabcha).
5 Navxa - yiglash. Zirabam - musikiy istiloxlardapdur. Tovishning past balandiga deylar.
1 Tufayl - xadya. Nazr- fido (arabcha).
1 Sarbaland - yo’qori darajali (forscha).
1 Bu misraning ma’nosi ochik emas.
2 Mavozi’ - mavzslar, o’rinlatar.
5 Surub - kurgoshin.
2 Azim ul-jussa - katta gavdali (arabcha).
g Chsxra - maxrami xos.
5 Tavk- Buyunbogi. (arabcha).
8 Mushaxxas - aiik (arabcha).
' Panj paxlu - besh gushali (forscha).
1 Yozma nusxala chumurub yozilgan. Bosma nusxada: chupurib.
289