Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti tarix fakulteti

jadval 
O‘zbekistonda tug‘ilish paytida kutilayotgan o‘rtacha umr ko‘rish 
davomiyligi (yil) 
Ko‘rsatkichlar 1990 yil 2000 yil 2005 yil 
2011 yil 
2015 yil 
2020 yil 
Har ikki jins 
69,3 
70,8 
71,6 
72,5 
73,1 
74,2 
Erkaklar 
66,1 
68,4 
69,4 
69,5 
69,7 
70,1 
Ayollar 
72,4 
73,2 
73,8 
75,7 
75,9 
76,3 
O‘zbekistonda keyingi 20 yil mobaynida onalar o‘limi 2 barobardan ham 
ko‘proqqa (1990 yildagi 100 ming tirik tug‘ilgan chaqaloq hisobiga 65,3 tadan
2010 yilda 21,0 taga ), bolalar o‘limi esa 3 barobardan ham ko‘proqqa (1990 yildagi 
34,6 promilledan 2010 yilda 10,9 promillega) kamaydi. Ayollar mamlakatdagi
2386 ayollar maslahatxonasidan tibbiy yordam oladilar. Homiladorlar va 
ginekologiya kasalligiga chalinganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish uchun deyarli
30 ming o‘rinli tug‘ruqxona muassasalari mavjud. 
72
Ташпулатова Л.М. Инсон тараққиёти концепциясида ижтимоий-иқтисодий ривожланишни баҳолашнинг 
услубий жиҳатлари. Илмий маъруза, ЖИДУ, 2013. 

---

58 
Mamlakatda har 100 ming kishiga hisoblaganda ijtimoiy xavfi katta bo‘lgan 
kasalliklarga chalinish holatlari, jumladan, tug‘ma nuqsonlar bilan tug‘ilish –
32,4 % ga, yuqumli kasalliklar – 40,0 % ga, yuqori nafas organlarining o‘tkir 
infeksiyalari bilan og‘rish – 4,2 barobar kamaydi. Difteriya, paratif, poliomiyelit, 
bezgak kasalliklariga chalinish holatlariga butunlay barham berildi. Bolalarni 
yuqumli kasalliklarga qarshi emlash darajasi qariyb 100,0 % ni tashkil etdi. 
Mingyillik 
rivojlanish 
maqsadlarini 
amalga 
oshirishning 
muhim 
yo‘nalishlaridan biri VICh/SPID profilaktikasi hisoblanadi. O‘zbekistonda SPID 
bilan kurashish bo‘yicha muassasalarning umumiy tarmog‘i ishlab turibdi. Mazkur 
tarmoq SPID bilan kurashish bo‘yicha respublika markazi va 14 mintaqaviy markaz, 
shuningdek, respublika, viloyat va tuman sog‘liqni saqlash muassasalari huzurida
78 ta diagnostika laboratoriyasini qamrab olgan
73
. 
Insonni 
rivojlantirishning 
7-milliy 
maqsad 
ekologik 
barqarorlikni 
ta’minlashdir. Ekologiyani muhofaza qilish va atrof-muhitni asrab-avaylash, 
ayniqsa, hozirgi anomal tabiiy o‘zgarishlar sharoitida alohida ahamiyat kasb etadi. 
Orol fojiasi ekologiya muammolariga mas’uliyatsiz munosabatda bo‘lishning 
yaqqol misolidir. 
Qirq yil mobaynida Orol dengizi akvatoriyasi 7 baravar qisqardi, suv hajmi
13 marta kamaydi, uning minerallashuvi esa o‘nlab baravar oshib, dengizni tirik 
organizmlarning yashashi uchun yaroqsiz ahvolga keltirdi. Natijada qariyb barcha 
hayvonot va nabotot olami tanazzulga uchradi va yo‘qoldi. 
Bugun Orol bo‘yida nafaqat ekologik, balki dunyo miqyosida og‘ir oqibatlarga 
olib kelishi mumkin bo‘lgan murakkab ijtimoiy-iqtisodiy va demografik 
muammolar paydo bo‘ldi. Orol dengizining qurishi davom etayotgani va uning 
atrofida gumanitar falokat sodir bo‘layotgani sababli Orol bo‘yining tabiiy biologik 
fondini asrab-avaylash, Orol inqirozining atrof-muhitga, eng muhimi, bu yerda 
istiqomat qilayotgan yuz minglab va millionlab odamlar hayotiga halokatli ta’sirini 
kamaytirish bugungi kundagi eng muhim vazifa hisoblanadi. 
73
 
http://www.unfpa.uz/
 rasmiy sayti ma’lumotlari asosida. 

---

59 
O‘zbekistonda bu olamshumul masalaga alohida e’tibor berilgani holda tabiatni 
muhofaza qilish, suv va suvdan foydalanish, havoni, o‘simlik va hayvonot dunyosini 
muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish to‘g‘risida, boshqa qator qonunlar qabul 
qilindi, ekologik yo‘nalishdagi 300 ga yaqin nodavlat notijorat tashkilotlarini 
birlashtirgan O‘zbekiston Ekologik harakati tashkil etildi. 
Rivojlanish maqsadlarida global sheriklik – 8-milliy maqsad hisoblanadi. 
O‘zbekiston hozirgi vaqtda 120 mamlakat bilan diplomatik aloqalar o‘rnatgan. 
Davlatimizda 44 ta chet el mamlakatlarining elchixonalari, 10 ta xalqaro tashkiloti, 
5 ta xalqaro moliya tashkiloti, 3 ta diplomatik maqomga ega savdo vakolatxonalari 
faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘z navbatida chet ellarda O‘zbekiston Respublikasining
46 ta diplomatik va konsullik vakolatxonalari hamda xalqaro tashkilotlarda, shu 
jumladan, Nyu-Yorkda Birlashgan Millatlar Tashkiloti, BMTning Yevropa bo‘limi 
va Jenevadagi xalqaro tashkilotlar qarorgohlarida doimiy vakolatxonalari mavjud. 
Respublika 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlarning a’zosi hisoblanadi. Ular 
orasida BMT, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi kabi 
nufuzli tuzilmalar mavjud. O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqi va NATO bilan 
hamkorligi rivojlanib bormoqda. 
Jumladan, Jahon banki, shuningdek, Xalqaro tiklash va rivojlanish banki 
O‘zbekistonda aholi turmush darajasini oshirishga qaratilgan strategiyasini amalga 
oshirdi. 
Bu strategiya doirasida quyidagi masalalar hal etildi: 
• iqtisodiy o‘sish uchun muhitni yaxshilash; 
• qishloqda iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish; 
• aholiga xizmat ko‘rsatish samaradorligini oshirish; 
• atrof-muhitni boshqarish va global ijtimoiy ne’matlarni taqdim etish. 
Osiyo taraqqiyot banki esa mamlakat qishloq joylarida suv ta’minotini 
yaxshilash loyihalarini moliyalashtirmoqda. Ushbu bank hamkorligida “Darsliklar 
va o‘quv adabiyotlari nashr etilishi tizimini takomillashtirish” innovatsiya 
loyihasining amalga oshirilishi umumta’lim maktablari o‘quvchilarini darsliklar 
bilan ijara tariqasida ta’minlashni joriy etishga xizmat qildi. 

---

60 
O‘zbekistonda insonni rivojlantirish milliy maqsadlariga erishishda davlat 
maqsadli dasturlarining ishlab chiqilishi va izchil amalga oshirilishi alohida 
ahamiyatga ega bo‘lmoqda. Ma’lumki, 1997 yildan beri respublikada har bir yil 
muayyan, juda muhim va yirik ijtimoiy muammoni hal etishga bag‘ishlanadi.