Мўътадил иқлимли шимолий кенглик ўсимликлари

Популяциянинг ўсиши; 6. Ўсиш суръати. 
Индивидларнинг маълум ҳудудда тарқалиши, жинс ва ѐш нисбатлари, морфологик, 
физиологик, хулқий ва генетик хусусиятлари популяциянинг тузилмасини ифодалайди. 
Популяциядаги индивидлар бир-биридан ѐши, жинси билан ўзаро чатишадиган ҳар хил 
авлодларга, ҳаѐт циклининг турли фазаларига, беқарор гуруҳчаларга (пода, колония, оила ва 
ҳоказоларга) мансублиги билан фарқ қилади. Популяциядаги индивидлар сони ҳар хил 
турлар орасидагина эмас, балки бир тур ичида ҳам ҳар хил бўлади. 
Турнинг популяцион тузилмаси. Ҳар қандай тур популяциялар тизимидан таркиб 
топади. Унинг тузилмасини эса индивидларнинг ҳаракатланиши ѐки маълум ҳудудга 
боғлиқлик даражаси, табиий тўсиқларни енгиб ўта олиши каби биологик хусусиятлари 
белгилаб беради. У доимий эмас. Организмнинг ўсиши, туғилиш, ўлиш ва бошқа кўпгина 
сабабларга кўра, яъни ташқи муҳитнинг ўзгариши, душманлар сонининг ўзгариши каби 
қатор омилларга боғлиқ ҳолда популяциялар ичида ўзгариш вужудга келади. 
Популяциянинг жинс тузилмаси. Популяциянинг жинс тузилмаси турли ѐшдаги 

---

31 
гуруҳлардаги эркак ва урғочи индивидларнинг сон жиҳатдан нисбатидир. Популяциядаги 
жинслар нисбати, биринчидан, жинсий хромасомаларнинг қўшилиши билан, яъни генетик 
қонуниятларга боғлиқ бўлса, иккинчидан, маълум даражада ташқи муҳитга ҳам таъсир 
этиши мумкин. Популяциянинг эволюцияси учун урғочи организмларнинг сони муҳим 
аҳамиятга эга. Масалан, одамлар популяциясининг потенциал ўсиши ўсмир ва қарияларга 
нисбатан 15 ѐшдан 35 ѐшгача бўлган аѐллар ҳисобига тўғри келади. Популяциядаги 
индивидларнинг нобуд бўлиши, жинслар нисбати амалий аҳамиятга ҳам эга. Бу ҳол кўпроқ 
сутэмизувчи ҳайвонлар учун тегишлидир. 
Популяциянинг ѐш тузилмаси. Популяциянинг ѐш тузилмаси қайта тикланишнинг 
жадаллиги, нобуд бўлиш даражаси ва насллар галланишининг тезлиги каби муҳим 
жараѐнларни ифодалайди. У аниқ шароитга қараб ҳар бир популяция учун турнинг генетик 
хусусиятига боғлиқ бўлади. Ёш тузилмаси ҳар хил усулларда ифодаланади.