Mtm tarbiyachilari kursi uchun mo’jallangan 13 mavzudan iborat ushbu ma’ruzalar jamlanmasi Xorazm
Download 0.99 Mb. Pdf ko'rish
|
maktabgacha yoshdagi bolalar talim-tarbiyasiga qoyiladigan davlat talablari
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3-Mavzu: “Uchinchi ming yillikning bolasi” dasturidagi o`rta va katta yosh davri tahlili
- Jihoz
- Foydalanilgan adabiyotlar.
- 1. O`RTA GURUH BOLALARINI JISMONAN RIVOJLANTIRISH
- KATTA GURUH BOLALARINI JISMONAN RIVOJLANTIRISH.
- 2.O`RTA GURUH BOLALAR NUTQI VA TAVAKKURINI RIVOJLANTIRISH.
- KATTA GURUH BOLALAR NUTQI VA TAVAKKURNI RIVOJLANTIRISH.
Test savollari: 1. 1-2 yoshli bolalar guruhida bola;ar soni nechta bo`lishi kerak? A. 15ta B. 12ta C. 10ta D. 6ta
2. Qizil, sariq, yashil, ko`k ranglarni farqlash necha yoshli bolalarga vazifa qilib berilgan? A. 2 yoshli B. yoshli C. 3 yoshli D. 1 yoshli 3. 3-4 xil rangning nomini aytish necha yoshli bolalarga vazifa qilib berilgan? A. 4 yoshli B. 3 yoshli C. 2 yoshli D. 1 yoshli 4. Quyidagilardan qaysi biri 2-3 yoshli bolalar bajarishi lozim bo`lgan harakatlar? A. 10 sm balandlikdan sakrash B. 20 sm balandlikdan sakrash C. 3m masofaga emaklash D. 15-25 sm balandlikdan hatlab o`tish.
5. Necha yoshda bola o`zi mustaqil kiyinib bilishi kerak? A. 1 yoshda B. 2 yoshda C. 3 yoshda D. 4 yoshda 6. Ilk yoshli bolalar uxlaydigan xonaning harorati qancha bo`lishi kerak? A. 18% B. 15%
C. 20% D. 22%
7. Tubandagi o`yinlardan qaysi biri ilk yoshli guruhda o`ynatilmaydi? A. “Munchoqlarni tuzish” B. “Jo`jachani yashiramiz” C. “Juftini top” D. “Bo`sh katakni to`ldir” 8. Kichik guruh bolalari necha metr masofani tez yugurib o`tishi kerak? A. 6 metr B. 20 metr C. 25 metr D. 30 metr 9. Tubandagi qaysi vazifa kichik guruhga taalluqli? A. To`g`ri to`rtburchak bilan tanishtirish B. Kecha bugun, ertaga tushunchalarini o`rgatish C. 5 ichida 2 to`plamni taqqoslash D. Toti, bulbul, boyo`g`li bilan tanishtirish 10. Ertaga, kunduzi, kechqurun, kechasi tushunchalari qaysi guruhda o`rgatiladi? A. maktabda tayyorlov guruhida B. o`rta guruhda C. katta guruhda D. kichik guruhda 11. Qaysi vazifa kichik guruhga taalluqli? A. mushuk, kuchuk, jo`ja bilan tanishtirish B. quyuq va suyuq ovqatni mustaqil yeya olishda o`rgatish C. bo`ri, quyon, tulki, ayiq bilan tanishtirish D. 3-4 xil rangni ajratishda o`rgatish 12. Tubandagilardan qaysi biri kichik guruhga taalluqli emas? A. arra, tesha, bolta, egov, ombur nomlari bilan tanishtirish B. kuchuk, mushuk, sigir, qo`y, echki, ot bilan tanishtirish C. chumchuq, kaptar, musicha bilan tanishtirish D. chumoli, kapalak bilan tanishtirish 13. Q.Muhammadiyning “Kichkina qushcha” sheri qaysi guruhda berilgan? A. o`rta guruh B. kichik guruh C. katta guruh D. maktabda tayyorlov guruh 14. Kichik guruh bolalari qanday mavzular bo`yicha qurish-yasashga o`rgatiladi. A. gugurt qutichalaridan mebellar yasash B. korzinkalar yasash C. “Uycha”, “Zinapoya”, “Uzun yo`l”, “Kuchukchaga uycha” D. “Qayiqcha”, “shapkacha” yasash
3-Mavzu: “Uchinchi ming yillikning bolasi” dasturidagi o`rta va katta yosh davri tahlili
Maqsad: Dasturdagi o`rta va katta guruhda jismoniy rivojlantirish, nutqi va tafakkurini rivojlantirish, ma`naviy kamolatini ta`minlash bo`yicha yil davomida bolalarda hosil qilinishi lozim bo`lgan bilim, ko`nikma, malakalar haqida tinglovchilarda tasavvurni shakllantirish. Tayanch so`zlar: asosiy harakatlar bo`yicha me`yorlar, buyuk siymolar (Amir Temur, Alisher Navoiy, Z.M.Bobur sanash katta-kichik, past-baland, uy va yovvoyi hayvonlar qushlar qayerda o`sishi, ertaklar, she`rlar, rivoyatlar. Kutiladigan natija: o`rta va katta guruh bolalarida tarbiyachining o`rganilishi lozim bo`lgan vazifalarni bilishi va tegishli bilim, ko`nikma hosil qilishlariga erishish. Reja: 1. O`rta va katta guruh bolalar jismonan rivojlantirish bo`yich dastur vazifalari 2. Nutqi va tavakkurini rivojlantirish bo`yicha dastur vazifalari 3. Ma`naviy yetukligi bo`yicha amalga oshiriladigan vazifalar. Jihoz: sariq, pushti, oq rangdagi doiralar, rangli qalamlar, flamasterlar, rangli qog`ozlar, qaychi, yelim.
Dars usuli: tinglovch ilarga sariq, pushti, oq rangdagi doiralar tarqatiladi va uchta guruh joyda ajratiladi. “Sariq doiralar” guruxi o`rta va katta guruh bolalarini jismonana rivojlantirish usullari, “Pushti doiralar” guruhi o`rta va katta guruh bolalarning nutqi va tafakkurini rivojlantirish, “Oq doiralar” guruhi bolalarni ma`naviy kamolatini ta`minlash masalalari bo`yicha o`z guruhini himoya qiladilar. Guruh a`zolari o`z muammosining mazmun mohiyatini tushuntirishda ro`lli o`yinlardan, reklamalardan, tasviriy ellyustrasiyadan, ish o`yinlaridan foydalaniladi. Guruh chiqishlardan keyin o`qituvchi taxlil qiladi, qo`shimcha kiritadi, xulosalaydi.
1. ‘’Maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim - tarbiyasiga qo’yiladigan davlat talablari”. 2. “Uchunchi ming yillikning bolasi” tayanch dasturi. 3. Barkamol avlod - O`zbekiston taraqqiyot poydevori.
Bola 4 yoshdan oshgach, uning jismoniy o`sishi yana birmuncha jadallashadi. Chunonchi, bolaning bo`yi 4 yoshdan 5 yoshgacha 6-7 smga o`sadi. Bu yoshdagi bola g`oyat serharakat tirishqoq va tinib-tinchimas bo`ladi. U ko`p o`ynaydi, harakatda bo`ladi. U ishlarda bajaonidil ishtirok etadi. Bu yoshdagi bolalarning sog`lom va erkin o`sishda ularni to`g`ri ovqatlantirish, uxlatish, quvnoq kayfiyatda bo`lishini ta`minlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalarning o`ta qo`zg`aluvchanligi ularni toliqishga olib kelsa kamharakatlik jismoniy rivojlanishini susaytiradi. Shuning uchun ham ota-ona hamda mutasaddi kishilar bolalarning harakati va hordig`I me`yorida bo`lishiga alohida e`tibor qilishlari zarur. Bolalarning jismoniy rivojlanishida o`yin alohida ahamiyat kasb etadi. Bolalarni jismoniy mashqlarni bajarishga o`rgatish. Bolalarni tovonda, oyoq uchida, mayda va katta qadamda yurish, yurishdan yugirishga o`tish, oyoq tovonida va oyoq uchida yurishga o`rgatish. Bolalarni 40-60 metr masofaga to`xtamasda yugirishga, 20-25 metr masofani tez yugurib o`tishga o`rgatish. Bir joyda turib 20-25 marta sakrab, balandligi 20-25 sm bo`lgan buyum (to`siq) lardan, oralig`I 40-50 sm bo`lgan chiziqlardan sakrab o`tish mashqlarini bajarishga o`rgatish. To`p va chambarakni dumalatish, ularni yuqoriga irg`itib ulib olish, o`zaro bir-biriga irg`itishga o`rgatish. Qo`l va yelkani rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish, jumladan qo`llarni tirsakdan bukib aylanma harakat qilishga kursiga tayangan holda mashqlar bajarishga o`rgatish, oyoqlarni rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish. Buyumlarni oyoq kaftlari bilan bir joydan boshqa joyga olish mashqlarini bajarish. Gavdani rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish. Jumladan, tayanib o`tirgan holda oyoqlarni bukib ko`tarish, oyoqlarni chalishtirib o`tirib turish, tizzada turib belni harakatlantirish mashqlarini bajarishga o`rgatish. Jismoniy mashqlarni bajarishga bolalarning jinsiga hos hususiyatlarni inobatga olinishi lozim. O`g`il bolalar uloqtirish, dumalatish kabi bevosita jismoniy kuch talab etiladigan mashqlarni bajarsalar, qiz bolalar chaqqonlikni, epchillikni rivojlantiradigan mashqlar bilan shug`ullanishlari zarur. Bolalarni jismoniy rivojlantirish maqsadida quyidagi harakatli o`yinlar tavsiya etiladi: “Do`ppi tashlar”, “Bog`bon”, “Uchdi,uchdi, sakradi”, “Oq terakmi, ko`k terak”, “Qushim boshi”, “Qopqon”, “Do`ngdan-do`ngga”, “Xo`roz”, “Qo`chqor”, “Tramvay”, “Daladagi qo`zichoq”, “Quyoncha hamon o`tiribdi”, “Tulki tovuqxonada”, “G`ozlar-g`ozlar”, “Ot o`yini”, “Arg`imchoq o`yinlar”.
Bolalarni jismonan mashqlarni muntazam bajarishga o`rgatish. Sport turlari bilan tanishtirish hamda ularning u yoki bu sport turiga bo`lgan qiziqishlarini aniqlash va rivojlantirish. Sport o`yinlarini o`rgatish jismoniy mashqlar qilishga odatlantirish. Katta – katta qadam tashlab yurishga o`rgatish. Yarim o`tirgan holda tovonda va barmoq uchlarida turish, oyoq yonlariga tayanish. Qo`llarni turli harakatli yo`naltirishga, oyoqlarni chalishtirib qadamlar oralig`idagi masofani o`zgartirib borishga, tizzalarni baland ko`targan holda uchlarida, katta-kichik qadam tashlab yurishga. To`siqlardan sakrab o`tishga o`rgatish. Bolalarni emaklab va tirmashib chiqishga o`rgatish, birin-ketin bir necha buyumlarning ustidan emaklab o`tish, cho`kkalab, qo`llarni tizaga tiragan holda skameyka, kravat, divan bo`ylab orqa va oldinga emaklashga o`rgatish. Bir joyda yurgan holatda ikki oyoqda sakrashga, galma-gal almashtirib bir oyoqda sakrashga o`rgatish. Oldindan siljigan holda 3-4 marta masofani shu zaylda sakrab o`tish, 20-25 sm balandlikdagi to`ziqdan o`tishga o`rgatish. Koptokni otishga, ilib olishga, yerda tashlab ikki qo`llab ilib olishga o`rgatish. Bir-biriga koptokni otib, uni har xil vaziyatda (turgan, o`tirgan holatda, pastdan, bosh orqasidan, ko`krakdan, yerdan sakrab) ilib olishga o`rgatish. Qo`llarni ko`krak oldiga, yelkaga va yon tomonga tutishga, yon tomonga uzatish tirsakdan bukish, oldinga bukish, ikkala qo`lni galma-galdan, va bir vaqtda yuqoriga ko`tarish va orqa ko`rsatish, barmoqlarini yozish va bukish (musht qilish va ochish) mashqlarini bajarishga o`rgatish. Ketma-ket bir necha marta o`tirib, turish, bunda qo`llarni yon tomonda va yuqoriga zarb bilan harakatlantirish mashqlarini bajarishga o`rgatish. Chalqoncha yotib, oyoqlarini chalishtirib harakat qilishga o`rgatish. Bolalarni jismoniy kamolatini ta`minlash maqsadida quyidagi harakatli o`yinlar tavsiya etiladi: :Ko`z boylag`ich”, “Qoch bolam qush keldi”, “Koptok o`yini”, “Pat”, “Chori chambar”, “Bekinmachoq”, “Doiragacha to`rt”, “Oq soq darg`a”, “Biz quvnoq bolalarimiz”, “Oq terakmi, ko`k terak”, “Kim tez o`raydi”, “Buyumni almashtir”, “Ovchi va quyoncha”, “Kim oladi-yo, shuginani-yo”, “Zag`izg`on”, “Bo`sh joy”, “Kim uzoqqa sakraydi”, “Do`ppi yashirma”, “Xo`rozlar jangi” kabi. “Alpomish va Barchinoy” testlarini bajarish. 1.Bilish. Yuvinish, artinish, cho`milishni gigiyenik ahamiyati, jismoniy o`yin, sayr uchin kiyimlarni tanlash. Bajara olish, jamoada o`zini tuta bilish, musiqa jo`rligida raqs tushish, nostandart buyim va jihozlardan joydalanish. Sinov va me`yor turlari.
1 Mo`kisimon yugirish 3x10m sek 10,8
11,2 2 Sakragichda sakrash Marta 18
20 3 Ko`p sakrashlar Marta 14
10 4 Kichik koptokni nishonga 5 marta 4 3
uloqtirish 5 Joyda uzinlikka sakrash Sm 105
95 6 Gimnastika narvoniga tirmashib chiqish M 2,0
1,5 7 Osilish va sakrashlar Bilish
Bilish 8 Suzish (suvdagi o`yinlar) Min 15
12 9 Yaylovlarda sayr qilish Km 15
12 10
Buyumli xarakatli o`yinlar Bilish
Bilish
2.O`RTA GURUH BOLALAR NUTQI VA TAVAKKURINI RIVOJLANTIRISH.
Bolalarda o`z tug`ilgan joyi, u yerning muhiti haqida aniq tasavvur hosil qilish, buyum va voqea- hodisalar nomini o`rgatish. Bolalarga tug`ilgan joyi, (shahar, qishloq, mahallasi)dagi tarixiy yodgorliklar haqida tushuncha berish, xushmanzara joylarga ularning e`tiborini jalb etish. Xalqimizning ayrim mashhur shaxslari (Amir Temur, Navoiy, Bobur singari) haqida tasavvur hosil qilish. Ularning bolaligi haqida rivoyatlar aytib berish. Bolalarga “Navro`z” va “Xayit” umumxalq bayramlari haqida dastlabki tushunchalar berish. Bolalarning so`z boyligini oshirish maqsadida ularga xalq ijodi namunalari (ertak, topishmoq, xalq qo`shiqlari) dan muntazam ravishda o`qib berish, ulardagi ayrim so`zlar ma`nosini izohlab berish. Asarlarning mazmunini bolalarga qayta so`zlatish. Tanish manzaralar, voqea-hodisalar haqida hikoya qilib berishga o`rgatish. Bolalarga kichik she`rlar yodlatish. Ertaklarda ishlangan rasmlarning mazmunini izohlashga o`rgatish ertak, hikoya va she`rlarni, ularga ishlangan rasmlarning mazmunini izohlashga o`rgatish ertak, hikoya va she`rlarni, ularga ishlangan rasmlarni bir-biriga farqlashga o`rgatish. Kichik asarlarni qayta so`zlab berishga o`rgatish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini va hisoblash malakasini o`stirish. Bolalarni atrofdagi buyumlar bilan bog`liq ravishda o`ngacha sanashga o`rgatish. Bir joyda turgan buyumlarni tartib soni bilan atashga o`rgatish. Soni o`ngacha bo`lgan ikki guruhdagi buyumlar sonini taqqoslash, qaysi guruhdagi buyumlar soni ko`pligini yoki tengligini aniglashga o`rgatish. Buyumlarni yonma-yon qo`yib shakliga, katta-kichikligi, past-balandligiga, qalin-yupqaligiga ko`ra farqlashga o`rgatish, o`yinlar tashkil etish. Bolalarda o`yin qoidasiga rioya qilish malakasini tarbiyalash. 4 yoshdan 5 yoshgacha bo`lgan bolalarga o`ynash uchun quyidagi o`yinlar tavsiya etiladi. “Sariq Xolam mehmonga keldi”, “Darvoz”, “Chir aylanma”, “Uloq”, “Shifoxona”, “Sartaroshxona”, “Haydovchi-haydovchi”, “Ko`rpa kuydi”, “Oymomi-yo taroq”, Nimani pati?”, “Do`kon-do`kon”, “Dengiz va cho`l”, “Qovoqari va asalari”, “Kitoblar suhbati”, “Xilini top”, “Gulchambar”, “Mevalar va barglar”, “Mazasini top”, “Onasini top”, “Tapur-tupur qayrag`och”, “Sochini uchi qo`ng`iroq”, “Toychog`im”.
Bolalarda vatanga muhabbat hissini shakllantirish. O`zlari yashayotgan shahar qishloq, mahalla, ko`cha haqida ma`lumot berish. Ularning nomi bilan bog`liq tavsilotlarini izohlash. Tevarak –atrofdagi yodgorliklar, tarixiy obidalar bilan tanishtirish. O`zbek xalqining og`zaki ijodi namunalari asosida bolalar qalbida o`z millatiga mehr-muhabbat, milliy iftixor tuyg`ularini uyg`otish. Vatanimizdagi tarixiy yodgorliklar aks ettirilgan minatyuralar, rangli ramzlar va albomlar bilan tanishtirish. Vatanni tanish va o`lkashunoslikka oid quyidagi o`yinlar o`ynashga o`rgatish tavsiya etiladi . “Shahar, shahar”, “Shahar bo`ylab sayohat”, “Bu kimning bayrog`i”, “Toshkentdan (Buxorodan) mehmon”, “Nima qayerda o`sadi?” “Oila”, “Qovuningizni poyla”. Bolalarning so`z boyligini oshirish.
Bolalar lug`atidagi so`zlarni faollashtirish, qisqa-qisqa qiziqarli savollar berib, gapirtirishga undash. Jumladan bolalarga “Bog`ingizda qanday daraxtlar bor?” , “Polizda nimalar o`sadi?” , “Ko`chada qanday mashinalar yuradi?”, “Hovlimizda qaysi gullar o`sadi?” kabi savollar bilan murojaat qilish kerak. Bolalarda nutqning gramatik jihatdan shakllanishini ta`minlash. Ularning nutqini tovush tempini shakllantirish. Bolalarning nutq tovushlarini o`zaro bir-biridan farqlagan holda to`g`ri talaffus etishlarini ta`minlash. Bolalarda so`zlardagi har bir nutq tovushini alohida va boshqa tovushlar bilan birgalikda talaffus qila olish malakasini shakllantirish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini va hisoblash malakasini o`stirish. Bolalarning 10 gacha sanash malakasini mustahlamlash. “Nechta” , “Nechanchi”, kabi savollariga to`g`ri javob berishga o`rgatish. 5 gacha bo`lgan sonni o`zidan kichik bo`lgan 2 ta songa (buyumlar misolida) ajratish. Masalan: “Senda 5 ta olma bor, 2 tasini ukangga berding, o`zingda nechta qoldi?” – degan savol bilan murojaat qilish. 5 ichida barmoq, sanoq cho`pi va buyumlar yordamida qo`shish va ayirishni o`rgatish. Bolalarda hafta kunlarining ketma-ketligini aytishga o`rgatish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini o`stirish maqsadida didaktik o`yinlar va mashqlar tavsiya etiladi. “Yetadimi?”, “Ko`p oz, shuncha”, “Munchoqlarni ipga tizing”, “Poyezd tuzing”, “Zina poya”, “O`z soningizni eslab qoling”, “Darvozadan o`ting”, “Boshqa qo`limda nechta”, “Jim”, “Qaysi biri haq”, “Bir-biriga qarab”, “Kim ziyrakroq”. Bolalarning iqtisodga oid tushunchalarni kengaytirish. Ijtimoiy turmushga bosqichma-bosqich moslashishni ta`minlash maqsadida bolalarga dastlabki iqtisodiy tushunchalarni o`rgatish, ularga zaruriy va hayotiy ehtiyojlar, jumladan, kiyinish, ovqatlanish va o`yinga doir hamda yashash uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratishga oid harakatlar haqida tushuncha berish. Bozor, do`kon, sotuvchi xaridor haqida tushuncha berish. Pul ular orasidagi asosiy muamola vositasi ekanligini anglatish. Sotuvchi va xaridor o`rtasidagi muamola madaniyati haqida tushuncha berish, bozor vado`konlarning turlari )oziq-ovqat, kiyim-kechak, o`yinchoqlar, xo`jalik mollari kabi) haqida dastlabki tushuncha berish. Bolalarning pul haqidagi tasavvurini rivojlantirish. Pul sotuvchi va xaridor o`rtasidagi muamola vositasi ekanligi, pulni tejamli sarflash zarurligini tushuntirish. Savdo qilishni o`rgatish. Bolalarga tevarak – olam va tabiat hodisalari haqida ma`lumot berish. Yer, osmon, oy, yulduzlar, havo, suv, bulut, yog`ingarchilik, tuman,, shamol, chaqmoq, momoqoldiroq kabi tabiat hodisalari haqida tasavvur hosil qilish. Jonli tabiat o`simlik va hayvonot dunyosi bilan yaqindan tanishtirish. Manzarali daraxt (tol, terak, chinor, tut, qayrag`och, archa) mevali daraxtlar (olma, o`rik, shaftoli va boshqalar) dala o`simliklari (paxta, piyoz, lavlagi, kungaboqar, buyg`doy va boshqalar) buta o`simliklari (na`matak, malina, maymunjon) kabi nomlarini va ularni o`zaro farqlashga o`rgatish. Bolalarda tabiat go`zalligidan zavq olish tuyg`usini tarbiyalash. O`simliklarga ziyon yetkazmaslik (daraxt shoxlarini sindirmaslik, o`t-o`lanlarni bosmaslik, atrof muhitni iflos qilmaslik kabilar)ni ongiga singdirish. Uy hayvonlari bilan yaqindan tanishtirish. Ularni parvarish qilishga o`rgatish. Yovvoyi hayvonlar (hayvonot bog`iga sayr qilish, rasmlar, multfilmlar va boshqa teleko`rsatuvlar tomosha qilish yordamida) bilan tanishtirish, hayvonlarning (maymun, yo`lbars, sher, bo`ri, tulki, fil, olmoxon, kiyik, bug`I kabilarning) nomlarini aytishga o`rgatish. Bolalarning qushlar haqidagi tasavvurlarini kengaytirish. Qushlarning yashash tarzi, o`troq qushlar, ayrim qushlarning (qaldirg`och, laylak, turna va boshqalar) bahorda uchib kelishi, kuzda issiq o`lkalarga uchib ketishi. Qarg`aning kuzda kelishi va bahorda ketishi haqida ma`lumot berish. Yo`l harakati qoidalari, yo`lovchilar uchun ko`rsatilgan joylardan yo`lni kesib o`tish, yerdagi transportlar, suv transporti(kema, paraxod) hamda havo transporti (samolyot, vertalot) ular harakatining bir-biriga nisbatan tez yoki sekinligi to`g`risida tushuncha berish. Bolalarda mehnatsevarlik, mustaqillik mehnati natijasidan qoniqish sifatlarini shakllantirish. Bolalarni muntazam ravishda uy-ro`zg`or ishlariga jalb qilish. Qiladigan ishlarni rejalashtirishga o`z faoliyatini nazorat qilishga, topshririlgan ishni sidqidildan va sifatli bajarishga o`rgatish. Mehnat qurollarini ehtiyotlab saqlashga o`rgatish. Bolalarda maqsad sari intilish, intizomlilik, saranjom-sarishtalik kabi fazifalarni shakllantirish, foydalangan buyumlarni toza va saranjom tutishga o`zgalar mehnatini qadrlashga o`rgatish. Ularda o`z jinsiga taaluqli bo`lgan mehnat turini payqash madaniyatini shakllantirish. Birovlarning eslatishlarsiz o`ziga tegishli yumushlarni bilib olishga odatlantirish. Qirqib yopishtirish yo`li bilan naqshlar, uy ro`zg`or buyumlari, har xil hayvon, qush, hashorot hamda darsxtlarning shaklini yasash. Qog`oz karton, lego, turli konstruksiyalardan har xil o`yinchoqlar yasashga o`rgatish.
3. O`RTA GURUH BOLALARINING MA`NAVIY KAMOLATINI TA`MINLASH Bolalarda nafosat va orastalikni shakllantirish. Ularda kiyinish, yechinish, sochlarini tarab qo`yish etkazish kabi hislatlarni tarkib toptirish. Kiyimlardagi nuqson (loy sachrash, choki so`kilishi, tugmasini tushib qolishi)ni o`z vaqtida sezish, uni kattalar yordamida bartaraf qilishga odatlantirish. Shaxsiy gigiyena (qo`lni sovun bilan yuvish, tirnoqlarini tozalash, iflos narsalarga qo`l tekkizlaslik kabilar) qoidalariga rioya qilishga o`rgatish. Uyqudan keyin, ovqatlanishdan oldin, yumush bajargandan so`ng suvni isrof qilmasdan yuvinishga o`rgatish. Qo`l, oyoq va badan uchun foydalaniladigan sochiqlarni farqlashga o`rgatish. Ertalab yuvinmasdan kattalarga salom berish hurmatsizlik ekanligini anglatish. Kiyimlarni tez va to`g`ri kiyib yechishga odatlantirish. Tengdoshlari kiyimdagi va tartibsizliklardan ohista ogohlantirishga o`rgatish. Ko`chada qog`oz va boshqa ortiqcha narsalarni yerga tashlamaslik, ularni belgilangan joyga tashlashga o`rgatish. Bolalarda atrofdagi kishilarga, o`rtoqlariga nisbatan xushmuomalalikni shakllantirish. Ko`chada jamoat joylarda, mehnonda tartib-intizomli bo`lishga odatlantirish. Xonaga kirganda oyoq kiyimini yechishga va atrof joyiga tartibli qo`yishga o`rgatish. O`zidan katta yoshdagilarga “siz”lab murojaat qilishga o`rgatish. Katta yoshdagi kishilarga hurmat bilan salom berishga, uxlashga yotayotganida xushmuomalalik bilan “Otajon, onajon, yaxshi yotib turing”, deb tilak bildirishga odatlantirish. Kattalar va tengqurlari ko`magiga minnatdorchilik bildirib, “raxmat” aytishga o`rgatish. Tengdoshlari va o`zidan kichiklarga e`tiborli bo`lish, yordam berish, saxiylik, mehribonlik, g`amxo`rlik qilishga o`rgatish. Tengqurlari va o`zidan kichiklarning ismini to`liq aytishga, o`zidan kattaroq yoshdagilarga “aka” yoki “opa” so`zini qo`shib aytishga o`rgatish. Bolalarda mehnatsevarlik va mustaqillik sifatlarini rivojlantirish. Xonani saranjom-sarishta tutishga, xona anjomlarini joy-joyiga qo`yishga, o`yinchoqlarning faqat kerakligini olib o`ynashga odatlantirish. Xontaxta, kursi, divan, kreslo, shkaf, ko`zgu kabilar bilan tanishtirish. Duradgorlik asboblarining (arra, tesha, bolta, egov, ombur) nomlarini va vazifalarini o`rgatish. O`g`il bolalarni uy hayvonlarini parvarishlash, suv keltirish, axlat to`kish kabi uy yumushlariga o`rgatish. Bolalarda kattalar mehnatiga qiziqish va hurmat hissini shakllantirish. Kattalar mehnati haqidagi tushunchalarini kengaytirish. Uy-ro`zg`or yumushlarini bajarishga kattalarga yordam berishga odatlantirish. O`simlik va jonivorlarni parvarishlashga (o`simliklar tagini yumshatish va sug`orish, tovuq va qushlarga don, suv berish, kabilar) meva va sabzavotlarni yig`ishtirishda yordam berishga o`rgatish. Buyumlarni va rasmdagi shakllar (doira, kvadrat, uchburchak)ni bir-biridan farqlash, ularning qanday shakllarda ekanligini aytishga o`rgatish. To`g`ri to`rtburchak bilan tanishtirish, tayoqchalardan to`g`ri to`rtburchak, kvadrat, uchburchak yasashda o`rgatish. Bu shakllardan foydalanib, qo`shimcha-uycha yasashga o`rgatish. Aniq bir yo`nalishni ifodalovchi so`z va qo`shimchalarni o`rgatish. Masalan: oldinga-orqaga, yuqoriga-pastga, o`ngga-chapga, oldinda-orqada, yuqorida-pastda, o`ngda-chapda kabilar. Vaqtni ifodalovchi so`zlarni o`rgatish asosida olalargavaqt haqida tasavvur hosil qilish. Masalan: kun, tun, ertalab, kechqurun, kecha, bugun, ertaga kabilar. Harakat tarzini ifadalovchi so`zlarni (tez, sekin) o`rgatish. Sanoq cho`plar to`pi bilan tanishtirish va u bilan ishlashni, kub va shar shakllari nomini o`rgatish. Bolalarning matematik tafakkurini rivojlantirish maqsadida quyidagi didaktik o`yinlar va mashqlar tavsiya etiladi: “Kimga qancha?” , “Qaysi o`yinchoq yashirilgan?” , “Kimga shuncha?”, “Darvozadan o`ting”, “Keling sanaymiz”, “Qaysi o`yinchoq, qaysi songa tegishli?”, “Sharlar”, “Tovushiga ko`ra toping”, “Kim tezroq terib oladi?”, “Teskarisini ayting”, “Gulli g`ildirak”, “Miqdoriga ko`ra tanlang”, “Qo`lingizda nima bor?”, “Katta va kichik narsalar”, “Qaysi doirani qo`yish zarur?”, “Mahsus topshiriq”, “Nima o`zgardi?” , “Kimga nima?”, “Huddi, shunday halqani toping?”, “Unda nima bor?”. Bolalarga ilk iqtisodiy ma’lumotlar berish. O`yinchoq, konfet, kiyimlar va boshqa narsalarning bozor va do`konlar sotib olinishini tushuntirish. Bozor va do`kondagi narsalar sotilishi, haqida tasavvur hosil qilish. Pul mehnat evaziga topilishi haqida tushuncha berish. Pulni topish oson emasligi, uni tejab sarflash, faqat zarur narsalar (kiyim, kechak, uy ro`zg`or buyumlari, oziq-ovqatlar, o`yinchoqlar) sotib olish lozimligini anglatish. Bolalarga tabiat va uni asrash zarurati haqida ma`lumot berish. Meva va sabzavotlar(olma, uzum, qovun, tarvuz, nok, shaftoli, o`rik, olcha, gilos, qulupnay, sabzi, karam, pomidor, piyoz, kartochka va boshqalar) nomlarini, shaklini, rangini va ta`mini aytib berishga o`rgatish. Ulardan qaysi biri qayerda (daraxtda, polizda, kabi) o`sishi haqida tasavvur hosil qilish. Gullar bilan tanishtirishda davom etish. Ularning nomlarini to`g`ri aytishga, rangi va o`ziga xos belgilarni ajrata olishga o`rgatish, xona gullari haqida ma`lumot berish, ulardan ayrimlarini nomini aytishga o`rgatish, ularni parvarish qilishga o`rgatish. Uy hayvonlari (mushuk, kuchuk, sigir, qo`y, echki, ot va boshqalar) va ularning bolalarini nomlarini aytishga o`rgatish. Har qaysi uy hayvoni nima oziqlanishi haqida tasavvur hosil qilish. Ularning o`ziga xos xususiyatlari (yurish, ovoz chiqarish)ni o`rgatish. Qushlar (chumchuq, musicha, kaptar, to`ti, bulbul, boyo`g`li, qaldirg`och, qarg`a va boshqalar)ning nomi katta-kichikligi, rangi, qanday ovoz chiqarish, qanday, nima bilan oziqlanishi, bilan tanishtirish. Baliq, qurbaqa, ilon, toshbaqa, tipratikon, tovuq, o`rdak, g`oz kabi jonivorlar hayoti bilan tanishtirish. Bolalarda jonli tabiatga nisbatan mehribonlik hissini tarbiyalash, ularga daraxt shoxiga osilmaslik, tosh otmaslik gullarni uzib tashlamaslik zarurligini anglatish. Ta`limiy o`yinlar vositasida bolalarning nutqini o`stirish va tafakkurini rivojlantirish. Bolalarga turli qiziqiqarli o`yinlar o`ynatish sahnalashtirilgan kichik ertaklar asosida bolalarga dumaloq, to`g`ri to`rtburchak va uchburchak shakliga o`xshash narsalar (meva, sabzavot, o`yinchoqlar)ni qog`ozning butun sathini joylashtirib tasvirlashni o`rgatish. Bolalarning loy plastinlin bilan ishlash malakalarini o`stirish. Loy plastinlindan yumaloq, uzunchoq, tuxumsimon shakllarni yasashga o`rgatish. Loy bilan ishlash yo`llari bilan yaqindan tanishtira borish: barmoqlar bilan (yaqindan) tasvirning mayday qismlarini chimdish, yapaloqlangan shakllarning chetlarini buklash va boshqalar. Loy bo`lagini kaftlar orasiga olib aylantirish orqali yumaloq, tuxunsimon, ustuncha shaklidagi narsalar (olma, sabzi, bodring, tuxum, baliq, toshbaqa, xo`roz va boshqalar)ni yasashga o`rgatish. Bolalarni qog`oz va kartondan tasvirlar qirqib yopishtirish usuli bilan tanishtirish. Qirqib yopishtirish usulida sodda ko`rinishdagi turli shakllarni yasash orqali bolalarning tasviriy faoliyatini rivojlantirish. Qirqilgan qog`oz va karton bo`laklarini bir-biriga yelimlab biror narsaning tasvirini yasashga o`rgatish. Qirqib yopishtirish bo`yicha quyidagi topshiriqlarni bajarish tavsiya etiladi. “Kvadrat”, “Doiracha”, “Barglar”, “Gullar”, “O`yinchoq mashina”, “Sandiqcha”, “Bayroqcha”, “Daraxt”, “Uy”, “Narvon”, “Panjara”. Qog`oz yoki kartonni qirqishda qaychi (bolalar uchun maxsus uchi to`tmoq) plasmassa, qoplangan) I to`g`ri ushlash va ishlatishni, kvadrat shaklini qirqishni, kvadratdan doira shaklini qirqishni o`rgatish. Qirqish-yasash ishiga bolalarning qiziqishlarini rivojlantirish. Ularning shakli va o`lchamli har xil bo`lgan taxtachalar uzun va qisqa, keng va tor, uchburchak va to`rtburchak, katta va kichik taxtachalar bilan tanishtirish. Bu materiallardan soda ko`rinishdagi shakllarni qurish va yasashga o`rgatish. Bolalarning musiqiy faoliyatini rivojlantirish. Ularni musiqa cholg`u asboblari bilan tanishtirishda davom etish. Doirachalar va shiqildoqlardan foydalanib, turli ohangli usullarni chalishga o`rgatish. Musiqa asboblari ohangiga mos ravishda chaqqon harakatlanish va ohista yurishga odatlanish. Oyoq uchiga yurib, qo`llar mayin harakat qilishga o`rgatish. Musiqa ostida harakatlarni mustaqil boshlash va tugallashga o`rgatish. Musiqa va qo`shiq ohangiga mos holda yengil yugirib to`xtash malakasini hosil qilish. Musiqa ritmik k`onikmalarni shakllantirish, raqs usullarini ifodali ijro etishga o`rgatish. Musiqa mashg`ulotlari uchun quyidagi musiqa asarlari tavsiya etiladi: o`zbek xalq kuyi – “Yallama – yorim”, “Andijon polkasi”, - X.Muhamedova – “Qo`g`irchog`im – alla-yo”, F.Nazarov – “Kichkintoylar marshi”, I.Akbarov – “Ko`za”, D.Omonullayeva – “Childirma”, Q.Qodirov – “Bahtiyor”, “G`oz-g`oz turdi”, “Paxtaoy”, K.Abdullayev –“Olma”. Bolalarga she`rlar yodlatish, go`zallikni his etish tuyg`usini shakllantirish. She`rlarni ifodali o`qish yo`llarini o`rgatish. Bolalarni badiiy didini o`stirish maqsadida quyidagi asarlar tavsiya etiladi. “Qumursqa”, “Oltin xo`roz”, “Halollik”, “Quyoncha va laylakxon”, “Chivinboy”, “Bo`g`irsoq,(rus xalq ertagi), N.Norqobilov – “Do`st”, M.Murodov – “Ahillikda gap ko`p”, T. Adashboyev – “Qo`g`irchoqni avaylab”, X.Nazar – “Pal`tocha”, O`.Xotimov – “Tomchi haqida ertak”, Y.Sa`dullayeva – “G`ish”, A.Mahmudov – “Barno”, T.Adashboyev – “Sichqonning orzusi”, Sh.Sa`dulla – “Lola va mushuk”, X.Yoqubov – “Qor”, A.Avloniy – “Taqsim”, “Alisher Navoiyning bolaligi”, “Bobur haqida”, Y.Sa`dullayeva – “Yong`oqjon”, Mirmuhsin – “Olxo`ri va o`rik”, Z.Ibraximov “No`hat va tuz haqida ertak”, N.Rahimov – “Yalpiz”, T. Ortiqxo`jayev – “Tushlik”, X.Rahmat – “Quyoncha”, T. Yo`ldosh – “Qo`g`irchog`im o`ynasin”, P.Muhammadiyorov – “Nigora”, K.Rahim – “Dilbar”, Obid Rasul – “Tinchlik yashar”, A.Akbar – “Bolarilar”, A.Obidjon – “kapalakning holi”, M.A`zam “Kun vat un” Shirin va baliqcha, “Osmonda oy qanday paydo bo`lgan?” , “Tulki bilan xo`roz”(fors xalq ertagi) “Mitti sichqonning katta sarguzashtlari (Amerika xalq ertagi), “Kaklikning necha dumi yo`q,(Afrika xalq ertagi). Bolalarda huquqga doir eng datslabki tushunchalar haqida ma`lumot berish. Bolalarga O`zbekiston konstitutsiyasida belgilangan tartib-qoidalar va ularga rioya etish haqida ilk tushunchalar beish. Jamoat joylarida boshqalar oldida o`zini tutish odobi haqida qarashlarni shakllantirish, qilish mumkin bo`lmagan, odobdan emas deb qaraladigan harakatlar haqida tushunchalar hosil qilish, so`kinish, harhasha qilish, butun narsani sindirish, toza narsalarni kir qilish mumkin emasligini singdirish. Bolalarda tasviriy, san`atga oid tushuncha tasavvur, ko`nikma va malakalarni tarkib toptirish. Ularda tasviriy san`atini his etish, undan zavqlanish va rasmlarda aks ettirilgan qahramonlarga munosabat bildirish ko`nikmasini shaklantirish. Bolalarda turli ranglardan zavqlanishni, mavzuli rasmlarni idrok etish hissini tarbiyalash. Ranglar (qizil, sariq, yashil, ko`k, jigarrang, oq, qora)ni bir-biridan ajrata olishni, ularni o`zaro qiyoslash (qizg`ish, ko`kish, sarg`ish)ni o`rgatish. Rasmlardagi ranglarning ifodalilik xususiyatlaridan foydalanishni ranglar orasidan o`ziga ma`qul keladiganini tanlashga o`rgatish. Bolalarning qalam, flomaster va mo`yqalamdan to`g`ri foydalanish malakalarini shakllantira borish. Bolalarga qalam va mo`yqalamni ushlash, mo`yqalamni bo`yoqqa botirish, qalam va mo`yqalamni qog`oz ustiga erkin yurgizish, ish tugagach, mo`yqalamni artib qo`yishga o`rgatish.
Download 0.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling