Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali telekommunikatsiya texnologiyalari fakulteti

Vaqt sohasida signallarni qayta ishlash – bu vaqtga nisbatan fizik signallarni tahlil qilish. Vaqtli sohasida signallarini qayta ishlash zamonaviy elektron osilografiya va raqamli osiloskoplarda keng qo'llaniladi. Shovqin – bu signallarga raqamli ishlov berishda muhim omil hisoblanadi. Shovqinni minimallashtirish uchun Vaqt sohasida signallarini qayta ishlash texnikasi qo'llaniladi.
  Chastota sohasi – bu signalni matematik funktsiyalar yoki signal chastotaiga qarab tahlil qilishni anglatadi. Vaqt-sohasida grafik signalning vaqt o'tishi bilan qanday o'zgarishini ko'rsatadi, chastota sohasida grafig esa signalning har bir chastota diapazonida qancha chastotada joylashganligini ko'rsatadi.


Analog signallarni raqamli signalga aylantirish amallari quyidagilar: 1.Diskretlash;
2.Kvantlash;
3.Kodlash.
Diskretlash – bu uzluksiz funksiyani diskretga aylantirishdir. Signal o’lchamining sekundiga qilingan o’lchashlar soni namuna olish tezligi yoki namuna olish chastotasi deyiladi. Ko’rinib turibdiki, namuna olish qadami qancha yuqori bo’lsa, namuna olish darajasi shuncha yuqori bo’ladi (ya'ni, amplituda qiymatlari shuncha ko’p qayd qilinadi) va shuning uchun biz olgan signalning ifodalanishi shuncha aniq bo’ladi.

 Kvantlash – bu uzluksiz yoki diskret miqdor qiymatlarining qatorini chekli oraliqlarga bo’lish. Signalning mos yozuvlar qiymatini o’zgarmas qiymatlar to’plamidan eng yaqin qiymat bilan almashtirish – kvantlash darajasidir. Boshqacha qilib aytganda, kvantlash – bu ma'lumot qiymatining yaxlitlanishidir Kvantlashni diskretlash bilan adashtirmaslik zarur (shu bilan birgalikda kvantlash qadamini diskretlash chastotasi bilan). Diskretlash paytida vaqt bo’yicha o’zgaruvchan qiymat (signal) belgilangan chastotada (diskretlash chastotasi) o’lchanadi, shuning uchun diskretlash signalni vaqt komponenti bilan ajratadi (grafikda gorizontal). Kvantlash signalni belgilangan qiymatlarga ham keltiradi, ya'ni signal darajasi bo’yicha (grafikda vertikal bo’yicha) bo’linadi. Diskretlash va kvantlash qo’llaniladigan signal raqamli deb ataladi.
Kvantlangan signal, asl analog signaldan farqli ravishda, faqat sonli qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Bu esa uni har bir namuna olish oralig’i ichida kvantlash darajasining tartib raqamiga teng bo’lgan son sifatida ifodalash imkonini beradi. O’z navbatida bu sonni ayrim belgi yoki simvollar birikmasi bilan ifodalash mumkin. Belgilar majmui (simvollar) va ma'lumotlarni belgilar majmui sifatida ifodalovchi qoidalar tizimi kod deb ataladi.


Nutqni segmentlash - bu so'zlashuv, bo'g'in yoki fonemalar orasidagi chegaralarni aniqlash jarayoni.

Nutq signalining ko'p darajali segmentatsiyasiga misol: a) iboralarni so'zlarga, b) so'zlarni fonemalarga, c) ovozli bo'limlarni balandliklarga bo'lish.
 Nutq signalining qisqa vaqtli energiyasi va noldan o’tuvchi nuqtalar soni nutq signalining asosiy parametrlari sanaladi. Bizga ma’lumki nutq signalining parametrlari qoida bo’yicha vaqt o’tishi bilan tez o’zgaradi, shuning uchun ham nutq signalini bir-birining ustiga tushmaydigan uzunligi ms uzunligida fragmentlarga ajratib ishlov berish odatiy holdir. Nutq signali ushbu oraliqda stasionar holatda deb faraz qilsak, unda nutq signalining qisqa vaqtli energiyasini hisoblash orqali nutq signalidagi jimlik sohalarini olib tashlanadi. Ular qayta ishlanadigan signal energiyasi qiymatlaridan kelib chiqadi. Bundan tashqari signaldagi shovqin komponentalarini ham hisobga olish zarur. Signaldan jimlik sohalarini ajratish davomida ularning davomiyligini (uzunligini) ham hisobga olish zarur. Diskret vaqtda signallarga ishlov berishda, signalning ikkita ketma-ket qiymatida turli ishoralar mavjud bo’lsa, noldan o’tish sodir bo’lgan deb tushuniladi. Signalda noldan o’tish chastotasi uning spektral xususiyatlarining eng oddiy belgisi bo’lib xizmat qilishi mumkin. Bu qisqa polosali signallar uchun to’g’ri keladi.
Hozirgi kunda nutq signallari belgilarini shakllantirishning ko’plab usullari mavjud.
Masalan, LPCC, PLP, MSFB, MFCC va boshqalar.