Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

207
 
hissiy va ratsional bilish bir jarayonning ikki ajralmas, ammo bir-biridan farq 
qiluvchi muhim tomonlaridir. 
Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonunining umumiylik xususiyati 
moddiy dunyodagi hamma narsa va hodisalarga xos ekanligidagina emas, balki 
ziddiyatlar narsa va hodisalarga, ularning paydo bo‘lishidan tortib halok bo‘lishigacha 
boshidan oxirigacha singib ketgan. Bir mohiyatning turli tomonlarini ifodalagani 
uchun ham qarama-qarshiliklar birligi quyidagi sharoitlarda yuzaga keladi: 
birinchidan, qarama-qarshiliklar bir narsa va hodisadagina mavjuddir, 
chunonchi, analiz va sintez, induksiya va deduksiya, tafakkurga mansubdir; 
ikkinchidan, qarama-qarshilik o‘zaro bog‘liq, biri ikkinchisini taqozo 
qiladi, biri bo‘lmasa ikkinchisi mavjud bo‘lolmaydi. 
uchinchidan, qarama-qarshiliklarning biri ikkinchisiga o‘tadi va o‘zaro bir-
biriga singib ketadi. Masalan, pozitron va elektron ma’lum sharoitda fotonlarga 
aylanadi, natijada materiyaning boshqa turi kelib chiqadi. 
Qarama-qarshi tomonlarning birligi nisbiy, o‘tkinchi xususiyatga ega bo‘lishi 
bilan birga ular o‘rtasidagi kurash mutlaqdir. Davr o‘tishi bilan kurashning ba’zi aniq 
shakllari yo‘qolishi mumkin, ammo qarama-qarshi tomonlar taraqqiyot davomida turli 
xil vazifani bajaradi. Qarama-qarshilikning mutaassib tomoni narsa va hodisani 
qanday bo‘lsa, shundayligicha saqlab qolishga intilsa, ilg‘or tomoni uni 
o‘zgartirishga, yoki uni barbod qilib, yangisini vujudga keltirishga harakat qiladi. 
Qarama-qarshiliklar haqida Forobiyning fikri alohida e’tiborga molik. 
Forobiyning fikricha, faqat Ollohning sherigi yo‘q, shuning uchun ilk borliqning ziddi 
bo‘lishi ham mumkin emas. Lekin boshqa har bir narsa karama-qarshi harakatda bo‘ladi. 
«Qarama-qarshi bo‘lgan har bir narsa, birga bo‘lsa, — deydi Forobiy, — u albatta, 
buzilishga va o‘z yo‘li aynashiga olib keladi. Ziddilarning har birining tabiati shunday 
bo‘ladi, ulardan birining qayerda bo‘lishidan qat’i nazar birining yo‘qligi 
ikkinchisining borligini taqozo etadi. Ziddi bo‘lishi mumkin bo‘lgan har bir narsada 

---