Muhandislik geologik tadqiqotlar

 
2.2.Yer sharining tuzilishi, tarkibi 
Yerning tuzilishini o’rganish, katta ilmiy va amaliy ahamiyatga egadir. 
Yerda sodir bo’ladigan zilzilalarni, yerni massasini va zichligini o’rganish asosida, 
yerning yadro, (o’zak), oraliq qobiqlari, mantiya va yerning po’sti – litosferadan 
tuzilganligi ma’lum bo’ldi (2.1-rasm.). 

---

15 
2.1-rasm. Yerning tuzilshi 
Yerning ustki qismi, suv qobig’i (gidrosfera), biosfera, (organizmlar 
yashash sferasi) va atmosferadan iborat. Burg’u quduqlar yordamida yerning eng 
chuqur kovlangani 12 km bo’lib, (Kola yarim orolida) undan chuqurroq qismini 
faqat maxsus fizikaviy usul bilan o’rganish mumkin. Yer sharini tashqi 
tomondan o’rab turgan birinchi qatlam - atmosfera yoki havo qatlami bo’lib,
qalinligi 500 dan 3000 km gacha bo’lishi mumkin.. 
Atmosfera uch qatlam - troposfera, stratosfera va ionosferadan tuzilgan. 
Troposfera - atmosferaning yerga yaqin qismi bo’lib, qalinligi 6 km (qutbda) va 
15-18 km (ekvatorda) ga teng. Yer yuzasidagi eng yuqori harorat Liviyada bo’lib, 
(soyada 58
0
C), O’zbekistonda, Termizda (soyada 50
0
C), eng past kuzatilgan sovuq 
esa Antarktida (-87
0
C) va Yoqutistonda (-71
0
C) kuzatiladi. 
Quyi qatlamlarda «Temperatura inversiyasi» bo’ladigan (harorat ortib 
boradigan) joylarni hisobga olmaganda, temperatura pasayib boradi va minimumga 
yetadi, undan yuqorida esa temperatura yana bir oz ko’tariladi va o’rganilgan 
balandlikka qadar deyarli o’zgarmaydi. 

---

16 
Yer sirtidan ko’tarilgan sari bosim quyidagicha o’zgaradi: 
Balandlik, 
km 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Bosim, atm 
762,0 
614,9 
596,5 
526,1 
462,7 
406,5 
200,5 
Traposferadan keyin stratosfera qatlami keladi