Mundarija Kirish Bob: Tabiiy resurslarga umumiy tasnif

3.4. Arof-muhit va tabiiy resurslar himoyasi
Atrof-muhitning ifloslanib borishi tabiatni muhofaza qilish yo’llarini izlash va bu murakkab muammolarni hal qilishga undaydi. Atrof-muhitni himoya qilishning qator samarali yo’llari ishlab chiqilgan. Ulardan birinchisi atrof-muhitni ifloslaydigan korxonalarda shunga yo’l bermaslik choralarini ko’rishdir. Buning uchun turli chiqindilarni tozalovchi tizimlarni barpo etish, iflos yoqilg’ilarni ishlatishdan voz kechish, axlatlarni qayta ishlash korxonalarini barpo etish, ishdan chiqqan yerlarni rekultivatsiya qilish kabi yollaridan foydalanish lozim. Ikkinchi yol ishlab chiqarishda tabiat muhofazasini har taraflama uddalay oladigan yangi texnologik imkoniyatlardan keng foydalanish, chiqindisiz ishlaydigan ishlab chiqarish tizimlarini joriy qilishdir. Uchinchi yo’l aholi zich yashaydigan hududlarni «iflos» ishlab chiqarish tarmoqlaridan holi qilish. Atrof-muhitni eng ko’p ifloslaydigan sanoat tarmoqlari qatoriga issiqlik elektr energetikasi, metallurgiya, kimyo va neft-kimyo, selluloza-qog’oz, sement kabi sanoat tarmoqlari kiradi. So’nggi davrlarda dunyoning ko’pchilik yetakchi industrial mamlakatlarida bunday «iflos» ishlab chiqarish tarmoqlarini iqtisodiy jihatdan kam o’zlashtirilgan kimsasiz hududlarda joylashtirishga ahamiyat berilmoqda. Ana shunday tamoyillarga mustaqillik yillarida O’zbekistonda ham alohida ahamiyat berila boshlandi. So’nggi yillarda bunyod etilgan Buxoro neftni qayta ishlash, Qo’ng’irot soda va Sho’rtan gaz-kimyo sanoat markazlari keng yaydoq choi hududlarida joylashtirildi. Bu holat ekologik sharoitni yaxshilashga samarali xizmat qiladi.
Tabiiy resurslardan xo’jasizlarcha foydalanish, atrof-muhitning ifloslanib borishi, shunday qilib, biz yashayotgan, nafas olayotgan muhitni tobora betoblik girdobiga boshlamoqda. Bu o’z navbatida, jamiyat oldiga qarshi choralarni ko’rishdek murakkab vazifalarni qo’ymoqda. Ekologik siyosat — ekologiya fani talab va tavsiyalarini hisobga olgan holda bizni o’rab turgan tabiiy muhitni muhofaza qilish va uni sog’lomlashtirishga, tabiiy resurslardan samarali foydalanish va ularni boyitishga qaratilgan siyosatlar majmuasidir. Odatda, bunday siyosat davlat, regional va global doirada olib borilishi mumkin va o’zida tabiatni muhofaza qilishning huquqiy asoslari (qonunlar)ni yaratish va ularga amal qilishni ko’zda tutadi. Keyingi o’n yillarda AQSh, Yaponiya ko’pgina G’arbiy Yevropa va MDH davlatlari, ayrim rivojlanayotgan mamlakatlar murakkab ekologik holatni sog’lomlashtirishga qaratilgan zaruriyhuquqiy hujjatlarni ishlab chiqdilar, qonunlar qabul qildilar va amaliyotda qo’llay boshladilar. Ularda ekologiyani sog’lomlashtirishga bel bog’lagan xalq harakatlari va partiyalari (masalan, «Yashillar», «Grinpis» va boshqalar) faol ish olib bora boshladi. Natijada, o’tgan 80 yillar mobaynida, asosan, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda, atrofmuhitning ifloslanish darajasi sekin-asta pasayib bordi. Bu ijobiy holatni aynan ana shunday harakatlarning natijasi deb baholamoq kerak.
Shunga qaramay, ko’pchilik mamlakatlarda ekologik vaziyat hamon keskinligicha qolmoqda. Keng doirada amaliy natijalarga erishish uchun butun jahon doirasida kuchlarni birlashtirish zaruriyati mavjud. Shu maqsadda 1972-yilda Stokgolmda, 1975-yilda Xelsinkida, 1992-yilda Rio-de-Janeyroda, 1998-yilda Kiotada atrof-muhit muhofazasiga oid yirik xalqaro anjumanlar bo’lib o’tdi va muhim qarorlar qabul qilindi. Muhim tomoni shundaki, atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologiyani sog’lomlashtirish muammolarini hal qilishda BMT va uning ko’plab bo’limlari faol ish olib bormoqda. Jumladan, BMTning atrof-muhitni muhofaza qilish dasturi (YUNEP)dir. Bu dastur atrofida shakllangan rasmiy idoralar turli mamlakatlarda bu sohada olib borilayotgan ishlarni muvofiqlashtirib turadi, mamlakatlarda to’plangan tajribalarni umumlashtiradi, istiqbolli ishlarni qo’llab-quvvatlaydi. YUNEPning bosh idorasi Nayrobi (Keniya) shahrida joylashgan. Atrof-muhitni sog’lomlashtirishda, ekologik muammolarni ijobiy hal qilishda jamoatchilik ham katta xizmat qilishi kutiladi. Aynan shu maqsadlarda O’zbekistonda jamoatchilik asosida «Ekosan» harakati tashkil topdi. U nafaqat O’zbekistonda, balki butun O’rta Osiyo mintaqasida tabiatni muhofaza qilish, aholi yashash muhitini sog’lomlashtirish yo’lida faol harakat qilmoqda.
2 www.energetika.in.ua Ukraina Energetika Boshqarmasi
3 www.kazenergy.com. Qozog’iston Milliy Energitika Vazirligi
4 www.eia.gov AQSh Energiya Ma’lumotlar Boshqarmasi
5 www.azerbaijans.com Ozarbayjon Sanoat va Energetika Vazirligi
6 www.unk.uz. O’zbekneftegaz Milliy Holding Kompaniyasi
7 www.minenergoprom.tj Tojikiston Savdo va Energetika Vazirligi
8 www.energo.gov.kg Qirg’iziston Savdo va Energetika Vazirligi